بزرگ‌ترین آتشفشان هاي تاريخ + تصاوير

15 ژوئن سال 2011 بیستمین سالروز فوران ویرانگر کوه پیانتوبو بود که حجم عظیمی از خاکستر را به آسمان فرستاد و با گردش این حجم خاکستر پیرامون کره زمین، دمای زمین در سال بعد نیم درجه سانتی‌گراد کاهش یافت.

در اینجا شما را با بزرگ‌ترین فوارنهای آتشفشانی در تاریخ را که با شاخص شدت انفجار آتشفشانی (VEI) (سیستم طبقه‌بندی شدت آتشفشان شبیه به مقیاس بزرگی ریشتر در زمین‌لرزه) ارزیابی‌شده‌اند، آشنا می‌کنیم.

این سیستم طبقه‌بندی در سال 1980 پایه‌گذاری شده و فاکتورهایی مانند حجم فوران، سرعت آن، و متغیرهای دیگر ارزیابی قدرت آتشفشان در آن لحاظ شده است. این مقیاس از 1 تا 8 درجه دارد و هر درجه ده برابر بزرگ‌تر از درجه قبلی است (یعنی فورانی با شاخص انفجار آتشفشانی 3 ، ده برابر2  VEI و صد برابر 1 VEI است).

هیچ آتشفشانی با شدت 8 VEI در ده هزار سال گذشته وجود نداشته است اما تاریخ بشر فوران‌های ویرانگر و قدرتمندی را به خود دیده است. چون درجه‌بندی قدرت فوارنها در مقیاس VEI یکسان برای دانشمندان بسیار دشوار است، در اینجا آتشفشانهای قدرتمند 4000 سال گذشته (از زمانی که ثبتیات بشر وجود داشته است) اول به ترتیب قدرت و سپس در هر دسته به ترتیب زمانی آمده است:

هوایاناپوتینا Huaynaputina ، پرو- سال 1600 (VEI 6) 

(شکل: کوه آتشفشان هوایاناپوتینا)

این قله، محل بزرگ‌ترین فوارن آتشفشانی امریکای جنوبی ثبت‌شده در تاریخ است. این فوارن، جریان‌های گلی را تا اقیانوس آرام (120 کیلومتر دورتر) فرستاد و بر شرایط آب و هوایی کره زمین تأثیر گذاشت. تابستان‌های پس از این فوران از سردترین تابستان‌های 500 سال گذشته بودند. خاکستر این انفجار، زمینی به مساحت 50 کیلومترمربع در غرب این کوه را پوشاند که تا به امروز نیز پوشیده است.

اگر چه هوایاناپوتینا 4850 متر ارتفاع دارد، اما به عنوان یک آتشفشان، تا حدی مرموز است. این کوه در حاشیه یک دره باریک و عمیق (کانیون) قرار دارد و قله آن نمای چشم‌گیری که بیشتر آتشفشانها دارند را ندارد.

فاجعه 1600، شهرهای مجاور آرکیپا (Arequipa) و موکگوآ (Moquegua) را تخریب کرد که بیش از یک قرن بعد به طور کامل بازسازی شدند.

کراکاتوا، تنگه سوندا، اندونزی – سال 1883 (VEI 6) 

(شکل: آتشفشان فرزند کراکاتوا (Anak Krakatau))

صدای غرشِ پیش از فوران نهاییِ کراکاتوا در هفته‌ها و ماه‌های تابستان 1883،  به انفجار عظیم 26 و 27 آوریل منتهی شد. سطح کره زمین از صفحاتی تشکیل شده است که دائماً در حال حرکت هستند و در مرز آن‌ها کوه‌ها، آتشفشانها و اقیانوس‌ها ایجاد می‌شوند. بخش‌هایی از اندونزی نیز در مرز این صفحات قرار دارد. فوارن انفجاری آتشفشان کراکاتوا که در امتداد یک جزیره قوسی آتشفشانی ( سلسله جزايرآتشفشاني در چند صد كيلومتري از مرز صفحه اقیانوسی) در مرز صفحه هند-استرالیا واقع شده بود، حجم عظیم سنگ، خاکستر و پومیس (سنگ آتشفشانی بسیار متخلخل مانند سنگ پا) را بیرون فرستاد و صدای آن از هزاران کیلومتر دورتر شنیده شد.

(شکل: فعالیت کنونی آتشفشان فرزند کراکاتوا)

این انفجار سونامی ای ایجاد کرد که ارتفاع امواج آن تا 40 متر رسید و حدود 34000 نفر را به کام مرگ کشاند. ماری گراف یا دستگاه اندازه‌گیری جزر و مد (mareograph) حتی در شبه‌جزیره عربستان که 11000 کیلومتر با آنجا فاصله داشت، افزایش ارتفاع امواج را نشان داد. اگر چه جزیره مزبور به طور کامل در فوران ناپدید شد، اما فوران‌های جدید در دسامبر 1927 شروع شدند و باعث تشکیل مخروط  Anak Krakatau (به معنی فرزند کراکاتوا) در مرکز دهانه‌ای که در فوران 1883 ایجاد شده بود، شدند. فرزند کراکاتوا گهگاهی فوران کرده و جزیره جدیدی تشکیل می‌دهد.

آتش‌فشان سانتا ماریا، گواتمالا، سال 1902 (VEI 6) 

فوران سانتا ماریا در سال 1902 یکی از بزرگ‌ترین فوران‌های قرن بیستم بود. این آتشفشان پس از دوره تقریباً غیرفعال 500 ساله فوران انفجاری شدید کرده و دهانه‌ای به بزرگی 1.5 کیلومتر در دامنه جنوب غربی کوه بر جای گذاشت.

(شکل: نحوه تشکیل آتشفشانها در مرز صفحه اقیانوسی)

این آتش‌فشان متقارن پوشیده از درخت، بخشی از زنجیره آتشفشانهای چینه‌ای است که در دشت ساحلی اقیانوس آرام در گواتمالا (مرز صفحه اقیانوس آرام)  ایجادشده‌اند. این ناحیه پس از آخرین فوران (با VEI 3 که در سال 1922 رخ داد) فعالیت مداوم را تجربه کرده است. در سال 1929 سانتا ماریا یک جریان پیروکلاستی (دیوار عظیم و در حال حرکت با سرعت بالا که از گازهای بسیار داغ و سنگ‌های خردشده تشکیل شده است ) بیرون داد که صدها نفر را کشت که ممکن است این تعداد تا 5000 نفر هم بوده باشد.

نواراپتا، شبه جزیره آلاسکا، سال 1912 (VEI 6) 

(شکل: نواراپتا، شبه‌جزیره آلاسکا)

فوران نواراپتا، یکی از زنجیره آتشفشانهای شبه‌جزیره آلاسکا، که بخشی از حلقه آتش اقیانوس آرام است (مرز صفحه اقیانوس آرام که در حال فرورانش به زیر قاره‌های اطراف بوده و موجب تشکیل آتشفشانهای در طول این مرز شده است)، بزرگ‌ترین فوارن آتش‌فشانی قرن بیستم بود. این فوران قدرتمند 12.5 کیلومتر مکعب ماگما و خاکستر را به هوا فرستاد که منطقه‌ای به مساحت 7800 کیلومترمربع را با عمق خاکستر بیش از سی سانتیمتر پوشاند.

(شکل: حلقه آتش اطراف صفحه اقیانوس آرام، نواحی آتش‌فشانی با رنگ قرمز نشان داده شده است)

کوه پیناتوبو، لوزون، فیلیپین، سال 1991 (VEI 6) 

(شکل: آتش‌فشان پیناتوبو، فیلیپین)

فوران ویرانگر پیناتوبو، که یک آتشفشان چینه‌ای است در زنجیره‌ای از آتشفشانهای واقع در ناحیه فرورانش (مرز صفحه اقیانوسی که به زیر صفحه قاره‌ای حرکت می‌کند) قرار دارد، یک فوران کلاسیک انفجاری بود.

این فوران بیش از 5 کیلومتر مکعب مواد آتشفشانی وارد هوا کرده و ستونی از خاکستر ایجاد کرد که تا 35 کیلومتر در اتمسفر بالا رفت. خاکستر در تمامی حومه شهر فرود آمد و میزان آن به قدری بود که برخی از بام‌های ساختمان‌ها به خاطر وزن آن فروریخت.

این انفجار میلیون‌ها تن دی اکسید سولفور و ذرات دیگر وارد هوا کرد که توسط جریان‌های هوایی سرتاسر کره زمین گسترده شد و موجب کاهش دما تا حدود نیم درجه سانتی‌گراد در سال بعد شد.

جزیره امبریم، جمهوری وانواتو، سال 50 پس از میلاد (+VEI 6)

(شکل: جزایر آمبریم در تصویر هوایی)

این جزیره آتش‌فشانی با مساحت 665 کیلومترمربع بخشی از یک کشور کوچک در جنوب غرب اقیانوس آرام  است که شاهد شگفت‌انگیزترین فوران در تاریخ بوده است. فورانی که موجی از غبار و خاکستر سوزان به هوا فرستاد و دهانه‌ای با وسعت 12 کیلومتر تشکیل داد.

(شکل:فعالیت  آتش‌فشان امبریم)

این آتش‌فشان یکی از فعال‌ترین آتشفشانهای دنیا است. از سال 1774 نزدیک به 50 بار فوران کرده است و منطقه خطرناکی برای ساکنین محلی محسوب می‌شود. در سال 1894 شش نفر توسط بمب‌های آتش‌فشانی (سنگ‌های پرتابی آتش‌فشان) و چهار نفر توسط جریان گدازه جان خود را از دست دادند و در سال 1979 باران اسیدی ایجادشده توسط آتش‌فشان موجب سوختن برخی از ساکنان جزیره شد.

(شکل: آتشفشان امبریم)

آتش‌فشان ایلوپانگو، ال سالوادور، سال 450 پس از میلاد (+VEI 6)

اگر چه این کوه در مرکز السالوادور (در چند کیلومتری شرق پایتخت السالوادور، سان سالوادور) تنها دو فوران در طول تاریخ خود تجربه کرده است، اولین فوران مشهور آن منحصربه‌فرد بود. در این فوران مرکز و غرب ال سالوادور با خاکستر و پومیس (سنگ‌های آتش‌فشانی بسیار متخلخل) پوشیده شد و شهرهای باستانی مایاها را تخریب و ساکنان را وادار به فرار کرد.

مسیرهای دادوستد ویران شدند و مرکز تمدن مایاها از نواحی مرتفع ال سالوادور به نواحی پایین‌دست شمال منطقه و گواتمالا تغییر یافت. دهانه قله آتش‌فشان اکنون محل یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های ال سالوادور است.

کوه ترا، جزیره سانتورینی، یونان، تقریباً سال 1610 پیش از میلاد (VEI 7)

زمین‌شناسان تصور می‌کنند که آتش‌فشان جزایر اژه‌ای ترا، با انرژی چند صد بمب اتمی در کسری از ثانیه فوران انفجاری کرد. اگر چه هیچ سوابق نوشتاری از این فوران در دست نیست، اما زمین‌شناسان فکر می‌کنند این فوران شدیدترین فورانی است که تا کنون انسان شاهد آن بوده است.

(شکل: یک بمب آتش‌فشانی (تکه سنگ پرتابی)

جزیره سانتورینی که آتش‌فشان در آن اتفاق افتاد، منزلگاه تمدن مینوان (یونان باستان) بوده است، اگر چه نشانه‌هایی وجود دارد که ساکنان این جزیره حدس زده بودند که فوران آتش‌فشان در حال وقوع است و شهر را تخلیه کرده بودند. اما با وجود تخلیه آن‌ها، این احتمال داده می‌شود که آتش‌فشان، به خاطر ایجاد سونامی و کاهش دمای ایجادشده توسط حجم عظیم دی اکسید سولفوری که وارد اتمسفر شده بود و شرایط آب و هوایی را تغییر داده بود، فرهنگ و تمدن آن‌ها را به شدت از هم پاشید.

آتش‌فشان چانگبایشان، مرز چین و کره شمالی، سال 1000 پس از میلاد (VEI 7)

این آتش‌فشان که به عنوان آتش‌فشان بایتوشان (Baitoushan) نیز شناخته می‌شود، در فوران خود مواد آتش‌فشانی را تا شمال ژاپن (فاصله‌ای تقریباً 1200 کیلومتری) بیرون ریخت. این فوران دهانه آتش‌فشانی بزرگی با قطر 4.5 کیلومتر و عمق حدود 1 کیلومتر ایجاد کرد. این دهانه اکنون با آب دریاچه تیانچی (Tianchi = آسمان) پر شده است که به خاطر طبیعت زیبا و ادعای مشاهده موجودات ناشناخته موجود در اعماق آن، به مرکز توریستی محبوبی تبدیل شده است.

این کوه آخرین بار در سال 1702 فوران کرد و زمین‌شناسان آن را یک آتش‌فشان خوابیده در نظر می‌گیرند. خروج گاز از قله و چشمه‌های آب داغ مجاور آن در سال 1994 گزارش شد اما شواهدی از تجدید فعالیت این آتش‌فشان مشاهده نشده است.

کوه تامبورا، جزیره سامباوا، اندونزی، سال 1815 (VEI 7) 

انفجار کوه تامبورا بزرگ‌ترین انفجاری است که بشر تاکنون ثبت کرده است و در مقیاس شاخص انفجاری آتش‌فشان درجه 7 در نظر گرفته شده است که از نظر بزرگی دومین درجه در این مقیاس است. این آتش‌فشان هنوز فعال است و یکی از مرتفع‌ترین قله‌های مجمع‌الجزایر اندونزی را دارد.

این فوران در آوریل سال 1815 به اوج خود رسید ، در این زمان به قدری صدای انفجار بلند بود که در جزیره سوماترا که بیش از 1930 کیلومتر با آن فاصله دارد هم شنیده می‌شد. جان‌باختگان این فوران 71000 نفر تخمین زده شدند و ابرهای خاکستر سنگین آن تا جزایر بسیار دور رسید.

گردآوري: گروه 7 گنج

www.7ganj.ir