سرطان خون؛ علت، علائم و راه های درمان

لوکیمیا به سرطان خون یا مغز استخوان گفته می شود. مغز استخوان مسئول تولید سلول های خونی است و در صورتی که تولید سلول خونی با مشکل روبرو شود، فرد به سرطان خون مبتلا می شود. معمولا سرطان خون گلبول های سفید خون را هدف قرار می دهد.

بیشتر افرادی که بیش از 55 سال سن دارند به سرطان خون مبتلا می شوند اما این نوع سرطان، رایج ترین نوع سرطان در افراد زیر 15 سال است.

موسسه ملی سرطان تخمین زده است که 61.780 نفر در سال 2019 بیمار مبتلا به سرطان خون وجود خواهد داشت. همین طور طبق پیش بینی آن ها، سرطان خون در این سال باعث مرگ 22.480 نفر خواهد شد.

سرطان خون حاد به سرعت رشد کرده و وخیم می شود اما در نمونه مزمن آن، با گذشت زمان شرایط بدتر می شود. سرطان خون چند نوع دارد و با توجه به نوعی که فرد به آن مبتلا شده است، بهترین روش درمان و شانس زنده ماندن فرد مشخص می شود.

در این مقاله قصد داریم تا سرطان خون، دلایل، درمان، انواع و علائم آن را بررسی کنیم.

دلایل سرطان خون

زمانی سرطان خون رشد می کند که DNA سلول های خونی در حال رشد، مخصوصا سلول های سفید، آسیب ببینند. همین امر باعث رشد سلول های خونی و تقسیم شدن غیرقابل کنترل آن ها می شود.

سلول های سالم در مغز استخوان می میرند و جای آن ها را سلول جدید می گیرند.

این دسته سلول های خونی غیرعادی در یک چرخه معمولی از بین نمی روند. در عوض زیاد می شوند و فضا بیشتری را تسخیر می کنند.
از آن جایی که مغز استخوان سلول های سرطانی بیشتری تولید می کند، بیش از حد در خون جا می گیرند و به سلول های سفید سالم اجازه رشد و فعالیت درست را نمی دهند.

در نهایت هم تعداد سلول های سرطانی خون بیشتر از تعداد سلول های سالم می شود.

فاکتورهای خطرناک سرطان خون

سرطان خون با فاکتورهای خطرناکی همراه است. بعضی از این فاکتورها بیش از بقیه با سرطان خون رابطه دارند:

تابش یونیزه کننده مصنوعی

این تابش ممکن است شامل تاثیرات رادیو درمانی برای درمان سرطان قبلی باشد؛ اگرچه این فاکتور در بعضی از سرطان های خون اهمیت بیشتری دارد.

بیماری های خاص

ویروس انسانی لنفوسیت T {HTLV-1} با سرطان خون ارتباط دارد.

شیمی درمانی

بیمارانی که در گذشته جهت درمان سرطان قبلی خود در معرض شیمی درمانی قرار داشته اند، در آینده خطر بیشتری برای رشد سرطان خون دارند.

تماس با بنزن

بنزن نوعی حلال است که سازندگان در تولید مواد شیمیایی پاک کننده و رنگ موها از آن استفاده می کنند.

شرایط ژنتیکی

کودکان مبتلا به سندرم داون، یک نسخه سوم از کروموزوم 21 دارند که خطر ابتلا به سرطان خون میلوئیدی حاد یا لنفوسیتی حاد را 2 تا 3 درصد بیشتر می کند. این میزان در کودکان سالم کمتر است.

یکی دیگر از شرایط ژنتیکی که با سرطان خون در ارتباط است، سندرم LI-Fraumeni است که باعث به وجود آمدن تغییرات در ژن tp53 می شود.

سابقه خانوادگی: این که فردی خواهر یا برادر مبتلا به سرطان خون داشته باشد، باعث می شود که خطر کم اما قابل توجهی فرد را تهدید کند. اگر فردی دوقلو همسان داشته باشد، احتمال این که خودشان سرطان خون بگیرند، 1 از 5 است.

مشکلات ارثی سیستم ایمنی: شرایط خاص ارثی سیستم ایمنی باعث می شود که خطر ابتلا به عفونت های حاد و سرطان خون زیاد شود. این شرایط عبارت اند از:

• آتاکسی تلانجیستاسیا؛
• سندرم بلوم؛
• سندرم شوچمن الماس؛
• سندرم ویسکوت آلدریچ.

سرکوب سیستم ایمنی

به دلیل سرکوب سیستم ایمنی، ممکن است فرد در دوران کودکی به سرطان خون مبتلا شود. این شرایط ممکن است در زمان پیوند عضو انجام شود تا مانع از این شود که بدن اندام تازه دریافت کرده را پس بزند.

باید مطالعات بیشتری انجام شود تا رابطه فاکتورهای متعدد با سرطان خون مشخص شود، فاکتورهایی مثل:

• تماس با مناطق الکترومغناطیسی؛
• تماس با مواد شیمیایی خاص در محیط کار، مثل گازوئیل، دیزل و افت کش ها؛
• سیگار کشیدن؛
• رنگ کردن موها.

انواع سرطان خون

سرطان خون به چهار دسته اصلی تقسیم می شود:

• حاد؛
• مزمن؛
• لنفوسیتی؛
• میلوئیدی.

سرطان خون مزمن و حاد

گلبول سفید در طول عمر خود چندین مرحله را طی می کند.
در سرطان خون حاد، سلول های سرطانی سریعا دو برابر می شوند و در مغز استخوان و خون جمع می شوند. به زودی مغز استخوان را ترک کرده و هیچ کاربردی هم ندارند.

فرایند پیشرفت سرطان خون مزمن آهسته تر است و باعث تولید سلول های مفیدتر و بالغ تر می شود.

تعداد سلول ها در سرطان خون حاد بسیار سریع تر از سرطان خون مزمن زیاد می شود.

سرطان خون لنفوئیدی و میلوئیدی

پزشکان سرطان خون را با توجه به نوع سلول خونی که بر آن اثر می کند، دسته بندی می کنند.

در سرطان خون لنفوسیتی، تاثیر گذاشتن تغییرات سرطانی بر نوع مغز استخوان که لنفوسیت را تولید می کند باعث رخ دادن این نوع سرطان می شود. لنفوسیت نوعی گلبول سفید است که در سیستم دفاعی بدن عهده دار وظیفه است.

سرطان خون میلوئیدی زمانی رخ می دهد که تغییرات ایجاد شده بر مغز استخوان، به جای خود سلول های خونی، که سلول های خونی را تولید می کند، اثر بگذارد.

سرطان خون حاد لنفوئیدی {ALL}

خطر ابتلا کودکان زیر 5 سال به این نوع سرطان خون بیشتر است. البته ممکن است بر بزرگسالان، معمولا با بیش از 50 سال سن، هم تاثیر بگذارد. از هر 5 مرگ ناشی از این نوع سرطان، 4 مورد به بزرگسالان مربوط می شود.

سرطان خون مزمن لنفوئیدی {CLL}

این نوع سرطان خون بیشتر در افراد با بیش از 55 سال سن دیده می شود اما امکان این که جوانان به آن مبتلا شوند هم وجود دارد. تقریبا 25 درصد از بزرگسالان مبتلا به سرطان خون به نوع لنفوسیتی مزمن آن مبتلا هستند. این سرطان بیشتر در میان مردان و کمتر بر کودکان اثر می گذارد.

سرطان خون میلوئیدی حاد {AML}

بزرگسالان بیش از کودکان و مردها بیش از زنان به این نوع سرطان مبتلا می شوند اما باید بگوییم که این نوع از سرطان بسیار نادر است.
سرطان خون میلوئیدی با سرعت زیادی رشد می کند و علائم آن شامل تب، به سختی نفس کشیدن و درد مفاصل می باشد. فاکتورهای محیطی باعث تحریک آن می شوند.

سرطان خون میلوئیدی مزمن {CML}

سرطان خون میلوئیدی مزمن اکثرا در بزرگسالان دیده می شود. کمتر پیش می آید که کودکان به این نوع از سرطان خون مبتلا شوند.

درمان سرطان خون

درمان سرطان خون به نوع آن، سن فرد مبتلا و وضعیت کلی سلامت فرد بستگی دارد.

اولین راه درمان سرطان خون، شیمی درمانی است. اعضا تیم مراقبت سرطان گزینه مناسب شیمی درمانی را انتخاب می کنند.
اگر دوره درمان به موقع آغاز شود، شانس بهبود فرد زیاد می شود.

روش های درمان سرطان خون شامل:

منتظر ماندن و مراقب بودن

پزشک به طور فعالانه انواع سرطان خون که سرعت رشد کمی دارند، مثل سرطان خون لنفوسیتی مزمن را درمان نمی کند بلکه منتظر مانده و روند پیشرفت یا بهبود بیماری را زیر نظر می گیرد.

شیمی درمانی

پزشک داروهای درون وریدی {IV} را با تراوش یا سوزن وارد بدن می کند. این داروها سلول های سرطانی را هدف قرار می دهند. البته ممکن است که سلول های غیرسرطانی را هم هدف قرار داده و عوارض جانبی خطرناکی، مثل ریزش موها، کم شدن وزن و حالت تهوع را هم در پی داشته باشد.

گاهی اوقات پزشکان پیوند زدن مغز استخوان را هم توصیه می کنند.

هدف درمانی

در این روش از بازدارنده های تیروسین کیناز استفاده می شود و سلول های سرطانی را بدون اثر کردن بر سایر سلول ها از بین می برد و خطر بروز عوارض جانبی در فرد را هم کمتر می کند. داروهایی که در این درمان استفاده می شوند شامل ایماتینیب، داساتینیب و نیلوتینیب می باشند.

بیشتر مبتلایان CML دارای ژن چهش یافته هستند که به دارو ایماتینیب پاسخ می دهد. در یکی از مطالعات صورت گرفته مشخص شده است افرادی که با این دارو درمان می شوند، شانس 5 ساله زنده ماندنشان 90 درصد است.
اینترفرن تراپی

در این روش، فرایند رشد سلول های سرطانی کند شده و درنهایت جلوی آن گرفته می شود. نحوه فعالیت این دارو مشابه موادی است که سیستم ایمنی بدن به طور طبیعی تولید می کند. البته نباید عوارض جانبی شدید آن را هم نادیده بگیریم.
تابش درمانی

پزشکان به بعضی از بیماران مبتلا به سرطان خون، مثل مبتلایان ALL توصیه می کنند تا تابش درمانی را انجام دهند تا بافت مغز استخوان قبل از پیوند زدن از بین برود.

عمل جراحی

در عمل جراحی طحال را برمی دارند اما این کار به نوع سرطان خون فرد مبتلا بستگی دارد.
پیوند پایه سلول

در این روش، اعضا تیم سرطانی با کمک شیمی درمانی، تابش درمانی یا هر دو مغز استخوان را نابود می کنند. سپس سلول های پایه ای جدید را وارد مغز استخوان می کنند تا سلول های خونی غیر سرطانی را ایجاد کنند.

این روش در درمان CML موثر است. شانس موفقیت آمیز بودن پیوند عضو در جوانان بیشتر از بزرگسالان است.

علائم سرطان خون

علائم سرطان خون شامل:

لخته شدن ضعیف خون

لخته شدن خون باعث می شود که بدن فرد به راحتی کبود شده یا خونریزی کند و دیر خوب شود. احتمال ایجاد لکه خون مردگی هم در بدن این افراد وجود دارد. همه این ها نشان می دهند که خون به درستی لخته نمی شود.

هنگامی که گلبول های نابالغ سفید تعدادشان از پلاکت ها که برای لخته شدن خون ضروری هستند زیادتر شود، لکه خون مردگی ظاهر می شود.

عفونت های مکرر

وجود گلبول های سفید خود در مقابله با عفونت ضروری است. در صورتی که این گلبول ها به درستی کار نکنند، فرد به طور مرتب به عفونت مبتلا می شود و سیستم ایمنی بدن ممکن است که به سلول های خودی حمله کند.

کم خونی

با کم شدن تعداد گلبول های قرمز، فرد کم خون می شود. این به آن معنا است که هموگلوبین کافی در خون وجود ندارد. هموگلوبین مسئول انتقال آهن به سراسر بدن است. زمانی که مقدار آهن کم شود، نفس کشیدن سخت شده و پوست رنگ پریده می شود.

علائم دیگر کم خونی شامل:

• حالت تهوع؛
• تب؛
• خنک شدن بدن؛
• تعریق های شبانه؛
• علائم مشابه آنفولانزا؛
• کم شدن وزن؛
• درد استخوان؛
• خستگی.

در صورتی که کبد یا طحال ملتهب شوند، فرد احساس سیری می کند و کمتر غذا می خورد و نتیجه آن کم شدن وزن می شود.

حتی اگر کبد یا طحال هم بزرگ نشوند، فرد باز هم کاهش وزن پیدا می کند. سر درد هم نشانه ورود سلول های سرطانی به سیستم عصبی مرکزی {CNS} است.

با این وجود تمام این علائم با بیماری های دیگر هم مشابه می شوند.

تشخیص سرطان خون

برای تشخیص سرطان خون، پزشک معاینات جسمانی را انجام داده و درباره سابقه پزشکی خانوادگی و فردی سئوال می پرسد، به دنبال علائم کم خونی و کبد یا طحال بزرگ شده می رود.

علاوه بر این، یک نمونه خون هم از فرد گرفته می شود تا در آزمایشگاه بررسی شود.

چنانچه تشخیص دهد فرد به سرطان خون مبتلا شده است، توصیه می کند که تست مغز استخوان گرفته شود. در این حالت پزشک مغز استخوان را از مرکز استخوان، معمولا از لگن، با کمک سوزن های بلند خارج می کند.

این کار به پزشک کمک می کند تا مبتلا بودن فرد و نوع سرطان خون را تشخیص دهد.

چشم انداز سرطان خون

چشم انداز بیماری سرطان خون به نوعی که فرد به آن مبتلا شده است بستگی دارد.

بهبود داروها به معنای این است که امروز مبتلایان با درمان کاملا بهبود پیدا می کنند. بهبود به معنای عدم مشاهده هیچ گونه علائم دیگر دال بر وجود سرطان است.

در سال 1975 شانس زنده ماندن مبتلا برای مدت 5 سال یا بیشتر 33.4 درصد بوده است اما در سال 2011، این میزان به 66.8 درصد رسیده است.

حتی زمانی که مبتلا بهبود پیدا می کند باز هم باید زیر نظر باشد و فرد آزمایش های مغز استخوان و خون را انجام دهد. پزشکان برای این که مطمئن شوند سرطان دیگر برنمی گردد به نتایج این آزمایش ها نیاز دارند.

این پزشک است که درباره دفعات انجام آزمایش تصمیم گیری می کند.

منبع: وب سایت پزشکی دکترچک