آشنایی با دلایل و علائم کم خونی و روش های درمان آن

کم خونی یک بیماری است که در آن شما به اندازه کافی سلول های قرمز خون سالم برای حمل اکسیژن کافی به بافت های بدن ندارید. داشتن کم خونی ممکن است شما را خسته و ضعیف کند. اشکال مختلفی از این بیماری وجود دارد که هر کدام علت خاصی دارند. کم خونی می تواند موقت یا بلند مدت باشد و از خفیف تا شدید باشد. اگر مشکوک به داشتن این بیماری هستید حتما به پزشک خود مراجعه کنید زیرا ممکن است علائم هشدار دهنده بیماری جدی باشد.

عوارض و علائم کم خونی :

• خستگی
• ضعف
• رنگ پریدگی یا زردی پوست
• ضربان قلب نامنظم
• تنگی نفس
• سرگیجه
• درد قفسه سینه
• دستها و پاهای سرد
• سردرد

معمولا در ابتدا، این بیماری خفیف است اما با بی توجهی به درمان آن شدید می شود.

کم خونی زمانی رخ می دهد که خون شما به اندازه کافی گلبول های قرمز ندارد. این حالت زمانی رخ می دهد که:

• بدن شما به اندازه کافی گلبول های قرمز تولید نمی کند.
• زمانی که شما کمبود خون دارید و یا خونریزی کرده اید و گلبول های قرمز زیادی از دست داده اید.
• بدن شما گلبول های قرمز را از بین می برد.

خانم ها در سن باروری در معرض کم خونی ناشی از کمبود آهن هستند. این کم خونی به خاطر از دست دادن خون در قاعدگی و افزایش خون مورد نیاز در بارداری می باشد.

انواع مختلف کم خونی وجود دارد. این کم خونی ها دلایل و درمان های متفاوتی دارند. کم خونی ناشی از کمبود آهن رایج ترین نوع است و با تغییر رژیم غذایی و مکمل های آهن برطرف می شود. برخی از انواع کم خونی، مانند کم خونی خفیف که در طول بارداری اتفاق می افتد، طبیعی هستند. اما برخی از انواع کم خونی ها خطرناک هستند.

کی بریم سراغ پزشک ؟

• اگر به دلایل نامعلومی احساس خستگی می کنید، با پزشک خود ملاقات کنید. بعضی از کم خونی ها، مانند کمبود آهن یا کمبود ویتامین ب 12، شایع تر هستند.
• بعضی از مردم متوجه می شوند که هموگلوبین آنها کم است، که نشان می دهد کم-خون هستند. اگر به شما گفته شده است که نمی توانید خون را به دلیل هموگلوبین کم، اهدا کنید، با پزشک خود ملاقات کنید.

خونریزی مزمن از دلایل کمبود خون :

سلول های قرمز خونی در طول خونریزی کاهش می یابند. این مسئله به مرور زمان اتفاق می افتد که گاهی قابل تشخیص نیست. این نوع خونریزی مزمن به دلیل مسائل زیر می تواند اتفاق بیفتد:

• سرطان، تورم معده، بواسیر مصرف قرص های ضد التهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین یا ایبوپروفن که باعث زخم می شود.
• قاعدگی یا بارداری؛ به خصوص اگر خونریزی شدید باشد یا بارداری چندقلو باشد.

کاهش تولید سلول های قرمز خونی

در این کم خونی، بدن مقدار کمی سلول قرمز خونی تولید می کند یا سلول های خون به درستی کار نمی کنند. در این حالت سلول های قرمز خونی به خاطر غیر طبیعی بودن یا کمبود مواد معدنی یا ویتامین ها کاهش می یابند. مشکلاتی که با آن همراه است عبارتند از:

• کم-خونی داسی شکل
• کم-خونی ناشی از کمبود آهن
• کمبود ویتامین
• مشکلات مغز استخوان
• بیماری های دیگر

کمبود آهن

این بیماری به خاطر کمبود آهن در بدن ایجاد می شود. مغز استخوان در مرکز استخوان به آهن نیاز دارد تا هموگلوبین را بسازد. هموگلوبین قسمتی از سلول های قرمز خونی است که اکسیژن را به اندام های بدن منتقل می کند. بدون آهن کافی، بدن نمی تواند هموگلوبین کافی را برای سلول های قرمز خونی تامین کند. بنابراین کم خونی ناشی از کمبود آهن اتفاق می افتد. این بیماری به دلایل زیر ایجاد می شود:

• رژیم غذایی فقیر از آهن( به خصوص در کودکان، نوزادان، نوجوانان و گیاهخواران )
• سوخت و ساز بدن در طول شیردهی و بارداری
• پریودی
• کمبود خون
• مشکلات گوارشی مانند عمل جراحی در معده یا روده کوچک
• برخی قرص ها، غذاها یا نوشیدنی های کافئین دار

درمان:

درمان آن معمولا شامل مکمل های آهن و تغییرات در رژیم غذایی شما می شود. اگر علت اصلی فقدان آهن از دست رفتن خون است – غیر از قاعدگی – منبع خونریزی باید متوقف شود. برای درمان این مشکل ممکن است از جراحی استفاده شود.

کمبود ویتامین

این کم خونی به خاطر کمبود ویتامین ب دوازده و فولات اتفاق می افتد. این دو ویتامین برای تشکیل سلول های قرمز خونی استفاده می شوند. نمونه های مختلفی از کمبود این بیماری عبارتند از:

• در ابتدای بارداری، مصرف فولیک اسید از نقص لوله عصبی در جنین جلوگیری می کند که موجب این بیماری می شود.
• کم-خونی مگالوبلاستیک: به خاطر کمبود ویتامین ب دوازده یا فولات می باشد.
• کم-خونی خطرناک: جذب نامناسب ویتامین ب دوازده به خاطر بیماری کرون، عفونت روده، برداشتن قسمتی از روده یا معده یا عفونت ناشی از ایدز اتفاق می افتد.
• کمبود ناشی از رژیم غذایی: کم خوردن گوشت باعث کمبود ویتامین ب دوازده می شود یا گاهی کم سبزیجات خوردن نیز باز کمبود فولات می شود.

دلایل دیگر کمبود ویتامین: بارداری، مصرف الکل، قرص، بیماری های روده.

درمان:

درمان اسید فولیک و کمبود B12 شامل مکمل های غذایی و افزایش این مواد مغذی در رژیم غذایی شما می شود. اگر سیستم گوارش شما مشکل جذب ویتامین ب 12 داشته باشد، ممکن است نیاز به ویتامین ب 12 داشته باشید. در ابتدا، ممکن است هر روز نیاز به تزریق داشته باشید.

عدم تولید سلول قرمز در مغز استخوان

این مشکلات مانع از تولید سلول قرمز خونی می شود. کم خونی در این دسته به دلیل مشکلات زیر ایجاد می شود:

• کم خونی آپلاستیک زمانی اتفاق می افتد که سلول های مغز استخوان کاهش یابند یا وجود نداشته باشند. این کم خونی ارثی است و در اثر پرتودرمانی، عفونت یا شیمی درمانی نیز ایجاد می شود.
• تالاسمی زمانی اتفاق می افتد که سلول های قرمز خونی بالغ نمی شوند یا رشد نمی کند. تالاسمی بیماری ارثی است. این بیماری از خفیف تا شدید می باشد.
• اگر مغز استخوان در معرض مواد سمی باشد باعث کاهش سلول های قرمز خونی می شود. سمی شدن با سرب در بزرگسالان و کودکان اتفاق می افتد.

درمان:

پیوند مغز استخوان ممکن است در بعضی شرایط درمان موثر باشد. داروهای سرطان به نام هیدروکسی اوره نیز برای درمان کم-خونی سلولهای داسی شکل مورد استفاده قرار می گیرد.

کم خونی ایجاد شده به خاطر سایر مشکلات

شرایط دیگری نیز می توانند موجب مشکلات کم خونی بشوند که عبارتند از:

• بیماری های کلیه
• کم کاری تیروئید
• سایر بیماری های مزمن مانند سرطان، عفونت، دیابت، لوپوس
• سن بالا

تخریب سلول های قرمز خونی

هنگامی که سلول های قرمز خونی خیلی حساس و شکننده هستند و نمی توانند استرس را تحمل کنند پیش از بلوغ شکسته می شوند و کم خونی تخریبی ایجاد می شود. گاهی هیچ دلیلی برای این کم خونی وجود ندارد. معمولا دلایل این کم خونی عبارتند از:

• بیماری های ارثی مثل تالاسمی
• استرس زاها مثل عفونت، قرص و برخی غذاها
• سموم برخی بیماری های کلیوی یا کبدی
• آسیب به سیستم ایمنی بدن
• گرفتگی دریچه های قلب، مغز، تومور، لخته شدن خون و فشار خون بالا
• در مواردی نادر، طحال سلول های قرمز خونی را گیر انداخته و آن ها را از بین می برد.

درمان:

معمولا درمان این نوع کم خونی شامل اجتناب از داروهای مشکوک، درمان عفونت های مرتبط و مصرف داروهایی است که سیستم ایمنی بدن شما را سرکوب می کند که ممکن است به گلبول های قرمز شما حمله کند. بسته به شدت آن ، شما ممکن است پلاسمافرسز ضروری باشد. پلاسمافرسز یک نوع از روش فیلتر کردن خون است. در موارد خاص، حذف طحال ممکن است مفید باشد.

یماری های مزمن:

برخی بیماری ها مانند سرطان، ایدز، آرتریت روماتوئید، بیماری کلیوی، بیماری کرون و سایر بیماری های التهابی مزمن می توانند با تولید گلبول های قرمز تداخل داشته باشند.

درمان:

کم خونی ناشی از بیماری های مزمن. درمان خاصی برای این نوع کم خونی وجود ندارد. پزشکان بر درمان بیماری زمینه ای تمرکز می کنند. اگر علائم شدید باشد، یک انتقال خون یا تزریق اریتروپویتین مصنوعی، هورمونی که به طور کلی توسط کلیه ها تولید می شود، ممکن است به تحریک تولید گلبول های قرمز و کاهش خستگی کمک کند.

کم خونی پروستات:

این بیماری ناخوشایند، تهدید کننده زندگی وقتی رخ می دهد که بدن شما گلبول های قرمز خون را تولید نمی کند. دلایل این کم خونی عبارتند از عفونت، داروهای خاص، بیماری های خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی

معمولا چرا کم خونی میگیریم ؟

1. یک رژیم غذایی بدون ویتامین خاص. داشتن یک رژیم غذایی که به طور مداوم آهن پایین، ویتامین B-12 و فولات کم دارد خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد.
2. اختلالات روده. اختلال روده ای که بر جذب مواد مغذی در روده کوچک شما تأثیر می گذارد مانند بیماری کرون و بیماری سلیاک، شما را در معرض ابتلا به این بیماری قرار می دهد.
3. قاعدگی. به طور کلی، زنانی که در معرض یائسگی نیستند خطر کمبود آهن را نسبت به مردان و زنان یائسه دارند. به این دلیل است که قاعدگی باعث از دست دادن سلول های قرمز خون می شود.
4. بارداری. اگر باردار هستید و چندین ویتامین با اسید فولیک مصرف نمی کنید، در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستید.
5. شرایط مزمن.  اگر سرطان، نارسایی کلیه یا یک بیماری مزمن دیگر دارید، ممکن است در معرض ابتلا به این بیماری باشید. این شرایط می تواند منجر به کمبود گلبول های قرمز شود.
6. سابقه خانوادگی. اگر خانواده شما سابقه کم خونی ارثی داشته باشد، مانند کم خونی سلولهای داسی شکل، ممکن است خطر ابتلا به این بیماری نیز افزایش یابد.
7. عوامل دیگر. سابقه عفونت های خاص، بیماری های خون و اختلالات خود ایمنی، الکل، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی و استفاده از بعضی از داروها می توانند بر تولید گلبول های قرمز اثر گذاشته و منجر به کم خونی شوند.
8. سن. افراد بالای 65 سال در معرض خطر این بیماری هستند.

نشانه ها و عوارض کم خونی چیست؟

• خستگی شدید. هنگامی که کم خونی شدید است، ممکن است خیلی خسته باشید که نمیتوانید کارهای روزمره را کامل کنید.
• عوارض بارداری. زنان باردار با کم خونی فقر آهن ممکن است بیشتر به عوارضی مانند زایمان زودرس مبتلا شوند.
•  مشکلات قلبی. کم خونی می تواند به ضربان قلب سریع یا نامنظم (آریتمی) منجر شود. وقتی که شما کم خون هستید، قلب شما باید خون بیشتری پمپاژ کند تا کمبود اکسیژن خون را جبران کند. این می تواند به افزایش ضربان قلب منجر شود.
• مرگ. برخی از کم خونی های ارثی مانند کم-خونی سلول داسی شکل می توانند جدی و منجر به عوارض تهدید کننده زندگی شوند. از دست دادن مقدار زیادی خون ناشی از کم خونی شدید می باشد و می تواند منجر به مرگ شود.

آزمایش کم خونی

برای تشخیص کم خونی، پزشک ممکن است از شما درباره سابقه پزشکی و خانوادگی بپرسد، یک معاینه فیزیکی انجام دهد و آزمایشات زیر را انجام دهد:

 شمارش کامل خون – CBC 

شمارش کامل خون یا CBC برای شمارش سلول های خونی در یک نمونه از خون شما استفاده می شود. برای کم-خونی، پزشک سطوح گلبولهای قرمز موجود در خون (هماتوکریت) و هموگلوبین خون شما را بررسی می کند. مقدار هماتوکریت بالغ از یک عمل پزشکی به دیگری متفاوت است، اما معمولا بین 40 تا 52 درصد برای مردان و 35 و 47 درصد برای زنان است. مقدار هموگلوبین بالغ معمولا به میزان 14 تا 18 گرم در هر دسی لیتر برای مردان و 12 تا 16 گرم در دسی لیتر برای زنان است.

آزمایش مهمی که پزشک از شما می خواهد انجام دهید شمارش کامل خون یا CBC برای مدت کوتاهی است. CBC تعداد هر نوع سلول خونی را در نمونه خون اندازه گیری می کند. در زیر انواع اطلاعاتی که CBC فراهم می کند ذکر شده است.

1-  تعداد گلبول های قرمز (RBC)

تعداد واقعی گلبول های قرمز را در یک حجم معینی از خون اندازه گیری می کند. تعداد کم، کم خونی نامیده می شود.

2-  شمارش گلبول های سفید (WBC)

تعداد واقعی گلبول های سفید را در یک حجم معین خون اندازه گیری می کند. تعداد کم می تواند به معنای افزایش خطر ابتلا به عفونت باشد.

3-  دیف سلول های سفید (dif)

به انواع سلول های سفید خون در خون شما گفته می شود. انواع مختلفی از سلول های سفید خون وجود دارد. هر یک از آنها شما را از انواع مختلف عفونت محافظت می کند.

4-  هموگلوبین (Hgb)

مقدار پروتئین حامل اکسیژن را در گلبول های قرمز اندازه گیری می کند. این عدد در افراد مبتلا به کم خونی کم است.

5-  هماتوکریت (Hct)

میزان چربی خون مورد نظر را از گلبول های قرمز اندازه گیری می کند. در مردان سالم، 41 تا 50 درصد خون، گلبول قرمز است. در زنان سالم 35 تا 46 درصد، گلبول های قرمز است. این تعداد حدود 3 برابر هموگلوبین است.

6-  تعداد پلاکت ها

تعداد پلاکت ها را در یک حجم معین خون اندازه گیری می کند. عدد پایین، به معنی افزایش خطر خونریزی در صورت کاهش یا زخمی شدن است.

7-  متوسط حجم مجاری (MCV)

میانگین اندازه گلبول های قرمز را اندازه گیری می کند. هنگامی که گلبولهای قرمز بزرگتر از حد طبیعی هستند، این عدد بالا است. وقتی که گلبولهای قرمز کوچکتر از حد طبیعی هستند، این عدد پایین است.

تست تعیین اندازه و شکل گلبول های قرمز شما

برخی از گلبول های قرمز شما همچنین ممکن است برای اندازه، شکل و رنگ غیر معمول مورد آزمایش قرار گیرند.

تست های تشخیص اضافی:

– پزشک ممکن است آزمایش های بیشتری برای تعیین علت اصلی انجام دهد. به عنوان مثال، کم خونی کمبود آهن می تواند منجر به خونریزی مزمن زخم، پولیپ های خوش خیم در روده بزرگ، سرطان روده بزرگ، تومورها یا مشکلات کلیه شود.

– گاهی اوقات ممکن است لازم باشد یک نمونه از مغز استخوان خود را برای تشخیص کم خونی بررسی کنید.

مواد غذایی خون ساز :

اگر کمبود آهن در رژیم غذایی باعث کم خونی ناشی از کمبود آهن شده باشد، پزشک به شما توصیه های لازم را می کند. مواد غذایی خون ساز برای رفع کمبود آهن عبارتند از:

• سبزیجات تیره مانند شاهی و کلم
• نان و غلات غنی از آهن
• برنج قهوه ای
•  لوبیا
• آجیل
• گوشت قرمز و سفید
• ماهی
• تخم مرغ
• زردآلو خشک، کشمش و آلو خشک

رژیم غذایی شما باید حاوی تمام مواد گروه های اصلی باشد تا رژیم سالم و متعادل باشد. غذاها و مایعات حاوی ویتامین ث بسیار مهم هستند زیرا به جذب آهن کمک می کنند. اگرچه مصرف بیش از حد برخی غذاها و نوشیدنی ها مانع از جذب آسان آهن می شود. این مواد عبارتند از:

•  چای و قهوه
•  کلسیم موجود در لبنیات مانند شیر
• بازدارنده های آنتی اسید مانند قرص های مسکن هضم غذا
• غلات کامل- اگرچه غلات منبع خوبی از آهن هستند، اما شامل اسید فیتیک هستند که مانع از جذب آهن توسط بدن از طریق سایر قرص های می شوند.

اگر جای دادن آهن در رژیم غذایی کار دشواری باشد باید به متخصص تغذیه مراجعه کنید. آن ها رژیم سالمی برای شما تجویز می کنند.

منابع استفاده شده: webmd و mayoclinic