زایمان طبیعی یا سزارین؟ كدام روش بهتر است؟

زایمان طبیعی یا سزارین ، بهتر است کدام را انتخاب کنیم؟ عوارض و مزایای هرکدام چیست ؟ این مطلب راهنمای شما میباشد تا با عوارض و مزایای هر کدام از روش های زایمان طبیعی و سزارین آشنا شوید و بتوانید با چشم باز انتخاب کنید.زایمان طبیعی از اسمش پیدا است یک فرایند طبیعی میباشد که هر مادری که سالم باشد میتواند به طور طبیعی فرزند خود را بدنیا بیاورد. معمولا زایمان سزارین فقط برای موارد دارای مشکلات پزشکی که جان مادر و جنین در خطر باشد استفاده میشود.

اما اینکه کدام روش زایمان را انتخاب کنید؟

باید گفت کشور ایران از نظر آمار زایمان های سزارین در جهان رتبه دوم را دارد. نگرانی ها درباره شیوع و انجام بیش از حد سزارین در میان زنان ایرانی برانگیخته شده ولی خانم هایی که از عوارض زایمان طبیعی رنج می برند و از اینکه سزارین را به جای روش طبیعی انتخاب نکرده اند و پشیمانند هم کم نیستند. پس این مطلب از هفت گنج را با دقت مطالعه نمایید تا با چشم کاملا باز بتوانید انتخاب نمایید.

محققین میگویند عوارض زایمان طبیعی یک سوم زایمان سزارین است و دوره نقاهتش بسیار کمتر است و مهمتر اینکه در آن از ماده بیهوشی استفاده نمی‌شود. نوزادانی که با زایمان طبیعی به دنیا می‌آید ریه‌هایش خالی است و احتمال بیماری مشكل تنفسی گذرای نوزادی برایش کمتر است. این نوزادان وقتی به دنیا می‌آیند خیلی هوشیارتر هستند و کمتر به اکسیژن نیاز پیدا می‌کنند.

باید گفت درد زایمان طبیعی بعد از زایمان کمتر است اما قبل زایمان بیشتر است که اگر هم از روش‌های بدون درد استفاده شود دیگر بیمار دردی حس نخواهد کرد. علاوه براین برش آن کوچک‌تر و در حد 5سانتی‌متر است و فقط 3 تا 4 لایه شکم باز می‌شود اما در سزارین حدودا 7 لایه از شکم باز می‌شود.در کشور های اروپایی اكثریت زنان به امید زایمان طبیعی به اتاق زایمان می‌روند و فقط درصد کمی مجبور به انجام سزارین می‌شوند. متاسفانه روش‌های زایمان بی درد که امروزه در دنیا رایج شده است متاسفانه در اکثر مراکز زایمان کشور اجرا نمی‌شود یا به طور ناقص اجرا می‌شود. درد زایمان یکی از دردهای بسیار شدید میباشد و برای کاهش درد زایمان از روش‌هایی چون یوگا، لاماز، طریقه تنفس صحیح، بیهوشی با گاز، طب سوزنی استفاده میشود، از روش های زایمان در آب و زایمان اپیدورال یا بی‌حسی از کمر هم استفاده می‌شود که متاسفانه اکثر این روش‌ها به صورت محدود در بیمارستان‌ های ایران انجام می‌شوند یا آنقدر تعداد بیماران زیاد است که بیمارستان‌ها واقعا امکان انجام این همه زایمان با اپیدورال یا با روش‌های دیگر را ندارند.

مشكل افتادگی مثانه یا کف لگن در زایمان طبیعی نسبت به سزارین کمی بیشتر است زیرا فشار فیزیکی که سر نوزاد با 10 سانتی متر قطر به عضلات و اعصاب لگن وارد می‌کند مسلما بیشتر است. با این حال برای این مسئله هم راهکارهایی وجود دارد از جمله اینکه برشی که در قسمت پایین می‌دهیم را درست مثل روز اول ترمیم می‌کنیم. همچنین با انجام ورزش‌های مخصوص بارداری قبل و بعد از زایمان از جمله ورزش (کگل) برای 6 تا 8 هفته و مراجعه به فیزیوتراپ و انجام بیوفیدبک تراپی و استفاده از وسیله مخصوص برای تحریک عضلات کف لگن می‌توان این عضلات را به حالت اولیه برگرداند. البته این مسئله فقط در همان 6 تا 8 جلسه تمام نمی‌شود و فرد باید تا آخر عمر این ورزش ها را انجام دهد. حتی در سزارین نیز این افتادگی ها ایجاد می‌شود. بیماران زیادی هستند که بعد از دو یا سه بار سزارین دچار افتادگی لگن و بی اختیاری ادرار می‌شوند زیرا هورمون‌هایی که در بارداری ترشح می‌شوند تمام عضلات بدن را شل می‌کنند و این شل شدن هر دفعه تکرار می‌شود و منجر به افتادگی می‌شود. اما خب مسلما در سزارین چون آسیب موضعی کمتر است افتادگی کمتر خواهد بود.

بالاخره زایمان طبیعی بهتر است یا سزارین ؟

دکتر شیرین نیرومنش (متخصص زنان و زایمان) و دکتر ناهید خداکرمی (رئیس انجمن مامایی ایران) در این باره پرسش کردیم که بگویند هر یک از این روش ها چه عوارضی به دنبال دارند تا خانم های بارداری برای زایمان که این گزارش را مطالعه می کنند، با مقایسه هر ۲ روش، تصمیم بگیرند به چه روشی زایمان کنند.

عوارض کوتاه مدت زایمان طبیعی

• انقباض های رحم در حین زایمان مادر.
• نامرتب شدن ضربان جنین.
• تحت فشار قرار گرفتن بند ناف نوزاد در طول زایمان: در این حالت ممکن است مادر در حین زایمان دچار خونریزی شود.
• خونریزی: تا حد ۵۰۰ سی سی طبیعی است. اگر میزان خونریزی زیاد باشد و مادر دیر به پزشک مراجعه کند، احتمال اینکه جانش را از دست بدهد وجود دارد.
• تغییر فرم دستگاه تناسلی: افتادگی مثانه یا پارگی قسمت انتهایی واژن، عمدتا در خانم هایی که زایمان های متعدد داشته اند یا جنین درشت دارند دیده می شود.
• عفونت
• فشار خون بالا
• درد شدید: یکی از روش های کنترل درد، تزریق داروی مسکن داخل عضله است. روش دوم استفاده از گازهای تنفسی است و درد زایمان مادر با تنفس این گاز تا حدودی کاهش پیدا می کند. روش سوم، ایجاد بی حسی از طریق اپیدورال در ناحیه کمر است. داروی بی حسی با استفاده از سوزن باریکی از میان ستون فقرات مادر به داخل فضای اپیدورال تزریق شده و زائو دچار بیهوشی موضعی در ناحیه کمر می شود که این خود عوارضی را در پی دارد.
• تولد دیررس نوزاد در نتیجه تزریق داروی بی حسی: تزریق داروی بی حسی در فضای اپیدورال، زایمان را به تاخیر می انداز. یعنی اگر قرار است نوزاد در طول ۶ ساعت به دنیا بیاید، این زمان به ۸ ساعت تغییر پیدا می کند.
• ناتوانی مادر در زور زدن: تزریق داروی بی حسی باعث می شود تا مادر توان لازم برای زور زدن را نداشته باشد و پزشکان از فورسپس برای خارج کردن نوزاد استفاده کنند.
• استرس زیاد: تولد به موقع نوزاد و جلوگیری از آسیب های بعدی به بچه و مادر

عوارض بلند مدت زایمان طبیعی

• خونریزی های دیررس: یعنی ممکن است بعد از زایمان مقداری از جفت درون بدن باقی مانده و مادر بعد از چند روز دچار خونریزی شده و عفونت کند.
• افتادگی، شل شدگی و باز شدن واژن: خانم ها بیشترین شکایت را از این مورد دارند.
• عدم کنترل ادرار و مدفوع: عدم کنترل ادرار شایع تر است. عدم کنترل مفدوع در مادرانی دیده می شود که ماهیچه های اسفنکتر مقعدشان در موقع زایمان آسیب دیده باشد.

عوارض زایمان طبیعی برای نوزاد

• مرگ جنین در داخل رحم: اگر نوزاد به موقع متولد نشود، یا صدای قلب جنین افت کند و به کمتر از ۱۲۰ ضربه در دقیقه برسد و پزشک معالج این احتمال را بدهد که بچه تا ۱۰، ۱۵ دقیقه آینده به دنیا نخواهد آمد، در این صورت جنین داخل رحم مادر جانش را از دست می دهد.
• خونریزی و شکستگی جمجمه نوزاد: وقتی خروج جنین با مشکل مواجه شود، پزشکان با استفاده از یک وسیله فیزیکی به نام فورسپس یا دستگاه مکش، نوزاد را از شکم خارج می کنند. از این وسیله نباید افراد غیرمتخصص استفاده کنند چرا که بعضا باعث به وجود آمدن آسیب هایی به مغز و جمجمه بچه و همچنین پاره شدن مجرای تناسلی مادر می شود.

مزایا زایمان طبیعی

• جمع شدن سریع رحم
• سرپا شدن: اگر مادر بعد از زایمان طبیعی در قسمت انتهایی واژنش برش نداشته باشد، یکی دو ساعت بعد می تواند بنشیند. در صورتی که برش داشته باشد، با استفاده از مسکّن در کمتر از شش ساعت می تواند سرپا شود اما نمی تواند فعالیت های روزمره اش را داشته باشد.
• ارتباط بهتر نوزاد با مادر: در زایمان طبیعی چون نوزاد بلافاصله در آغوش مادر قرار می گیرد، نوزاد از اولین شیر مادر که به نوعی واکسن هم هست، تغذیه کرده و تکامل بهتری پیدا می کند. علاوه بر اینها مادر هر چه زودتر نوزادش را در آغوشش بگیرد، خونریزی پس از زایمانش کمتر خواهد بود.

زایمان سزارین

سزارین نوعی عمل جراحی است که در آن با برش دادن بخشی از پوست شکم، رحم باز شده و بعد از اینکه مادر تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرد یا از ناحیه کمر بی حس می شود، جنینش به دنیا می آید.

عوارض کوتاه مدت سزارین

• میزان خونریزی: هزار و حتی ۲ هزار سی سی. در خانم هایی که دوقلو یا چند قلو باردار بوده اند، خونریزی بیشتر اتفاق می افتد. برای این خانم ها همیشه باید خون آماده در اتاق عمل وجود داشته باشد.
• عفونت: در سزارین نسبت به زایمان طبیعی به دلیل وجود محل برش از درصد بالاتری برخوردار است.
• بیهوشی: ممکن است مادر نسبت به داروهای بیهوشی از خود حساسیت نشان دهد. مشکلات ریوی و تنفسی پیدا کند. حتی احتمال دارد دچار سردردهای شدید هم بشود.
• فشار خون بالا
• چسبندگی داخل رحمی: در سزارین بعدی، وقتی پزشک زائو را تحت عمل جراحی قرار می دهد، جنین خارج می شود اما جفت نه؛ چرا که جفت داخل عضلات رحم فرو رفته است. به همین علت پزشک مجبور می شود رحم را برای جلوگیری از مرگ مادر از شکم خارج کند.
• صدمه به احشای داخل شکم مادر در هنگام سزارین
• تشکیل لخته در عروق پاها: این لخته همراه با قرمزی و تورم است و عوارض ریوی ایجاد می کند. اگر این لخته درمان نشود، وارد جریان خون شده و آمبولی ریه می دهد. در نتیجه آمبولی ریه هم بیمار دچار تنگی نفس می شود و در خانم ها بسیار کشنده است. این لخته در خانم های چاق، کسانی که زایمان سزارین زیادی داشته یا زیاد استراحت کرده اند، دیده می شود.
• ارتباط نوزاد و مادرک عدم موفقیت کافی در شیردهی و گرفتن سینه مادر توسط نوزاد

عوارض بلند مدت زایمان به روش سزارین

• دیر تر جمع شدن رحم: در سزارین بیشتر است و علل مختلفی دارد. استفاده از داروهای بیهوشی، داشتن فیبروم های رحمی، خانم هایی که جنین درشت داشته یا دوقلو یا چند قلو باردار بوده و سزارین کرده اند.
• عفونت محل سزارین: در کسانی که کیشه آبشان پاره شده است یا درگیر ترشحات عفونت شده اند و علائمی مثل تب، قرمزی، تورم و خروج ترشحات چرکی از محل برش دارند. با این عوارض مادر نیاز مجدد به بستری شدن دارد.
• ضایعات پستانی: چون ترشح شیر در مادرانی که سزارین کرده اند، دیرتر اتفاق می افتد، بنابراین ضایعات پستانی همچون زخم شدن نوک پستان ها یا التهاب پستان ها در آنها بیشتر دیده می شود.
• افسردگی
• ناباروری ثانویه

عوارض سزارین برای نوزاد

• عواقب کوتاه مدت: کم وزنی، نیاز بیشتر به مراقبت های ویژه، عدم تکامل دستگاه گوارش، زردی و اختلال تنفسی
• عوارض درازمدت سزارین: بیشتر به آسم، دیابت و چاقی مبتلا می شوند و خود چاقی زمینه ساز بروز بیماری های قلبی – عروقی و انواع سرطان ها خواهد بود.

مزایای زایمان به روش سزارین

• میزان درد زایمان برای سزارین: در زایمان طبیعی درد پیش از زایمان و پس از آن دیده می شود اما درد سزارین عمدتا پس از زایمان در محل برش حس می شود و به کمک مسکن های تزریقی و خوراکی می توان آن را رفع کرد.
• میزان استرس: کم

در تکرار عمل زایمان سزارین هیچ محدودیتی وجود ندارد ولی هرچه تعداد سزارین‌ ها بالاتر می‌رود خطر نیز بیشتر می‌شود. معمولا بعد از سه یا چهار بار سزارین شکم به قدری چسبندگی پیدا می‌کند که برگشتن به آناتومی طبیعی مثانه و رحم بسیار مشکل می‌شود و قسمتی که برش داده شده آنقدر نازک می‌شود که احتمال پارگی رحم قبل از زایمان به‌وجود می‌آید. حدود 15 تا 20 درصد از افرادی که سزارین داشته اند برای بار دوم که می‌خواهند بچه‌دار شوند موفق نمی‌شوند و وقتی از لوله‌های رحم شان عکسبرداری می‌شود اکثرا چسبندگی دارند. درواقع هرگونه دستکاری و عمل جراحی که روی شکم انجام می‌شود از آپاندیس گرفته تا کیست تخمدان و سزارین مقدار کمی چسبندگی ایجاد می‌کند و این چسبندگی می‌تواند لوله‌های رحمی را ببندد و منجر به نازایی شود. همچنین ميزان مرگ مادران در عمل سزارين، تا 3 برابر مادرانی است که به صورت طبیعی زایمان می کنند.

انجام زایمان طبیعی بعد از سزارین امکان پذیر میباشد

انجام زایمان طبیعی بعد از سزارین اگر مشکل تنگی لگن مطرح نباشد و علت دیگری برای سزارین مثل افت صدای قلب جنین وجود داشته باشد فرد می‌تواند بعد از سزارین، زایمان بعدی را طبیعی انجام دهد.

در گفتگو با یک متخصص زنان و زایمان در این باره پرسیدیم اشان گفت چندین دهه اعتقاد بر این بود، رحمی که قبلا طی سزارین برش خورده، خطر بالایی برای پاره شدن حین زایمان طبیعی دارد و به همین دلیل شعار یک بار سزارین، همیشه سزارین باب شد، اما به نظر می‌رسد این شعار کمی اغراق‌آمیز است.

دو نوع برش حین سزارین ممکن است “یکی برش عمودی در تنه رحم، دیگری برش عرضی در قسمت پایینی رحم” او افزود: علت اصلی اعتقاد متخصصان مبنی بر غیرممکن بودن زایمان طبیعی پس از سزارین این بود که در گذشته همیشه از برش عمودی روی رحم استفاده می‌شد که خطر پارگی رحم حین زایمان طبیعی در آن بالاست، اما امروزه بیشتر سزارین‌ها با برش روی سگمان تحتانی انجام می‌شود و خطر پارگی رحم حین زایمان در این نوع برش بسیار کمتر از برش عمودی است به همین دلیل به نظر می‌رسد پزشکان و بیماران باید در دیدگاه خود تجدید‌نظر کنند.

وی با تاکید بر این‌که خطرناک‌ترین عارضه پارگی رحم، مرگ مادر به علت خونریزی شدید و مرگ نوزاد به علت خارج شدن جنین از رحم و نرسیدن خون به وی است، ادامه داد: باتوجه به این‌که در افرادی که قبلا سزارین شده‌اند، خطر پارگی رحم هنوز بالاست، افرادی را که کاندیدا‌های مناسب عمل هستند، باید شناسایی کرد و به آنها اجازه زایمان طبیعی داد.

متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتگو با هفت گنج اینگونه پاسخ میدهد.

آیا انجام زایمان طبیعی بعد از سزارین برای مادر خطرناک میتواند باشد؟

اگر خانمی تحت عمل سزارین قرار گرفته باشد و سزارین او به علت تنگی لگن نباشد و موقع عمل و بعد از آن دچار عارضه‌ای از جمله عفونت و عارضه پس از عمل نشده باشد، امکان اینکه زایمان طبیعی داشته باشد وجود دارد اما مادر بايد هم در دوران بارداری و هم زمان نزديک زایمان تحت نظارت دقیق باشد.

آیا انجام مراقبت‌ها و نظارت‌ها در این خانم‌ها باید بیشتر باشد؟

کسی که سابقه سزارین دارد، اگر قرار بر اين باشد که زایمان طبیعی انجام دهد به دليل اينکه خطر پارگي رحم وجود دارد به مراقبت‌هاي بيشتري نياز دارد. نکته قابل توجه اين است که هم خود بيمار بايد تمايل به اين کار داشته باشد و هم پزشک معالج او بايد اين مسووليت را بپذيرد. مادر بايد بلافاصله پس از شروع علايم درد زايماني، خود را به پزشک برساند. حتما از اولين ساعت‌هاي شروع درد در بيمارستان بستري شود. چند واحد خون رزرو داشته و رگ باز با کفايتي هم داشته باشد. چرا که احتمال پارگي رحم در اين افراد بيشتر است. زايمان طبيعي پس از سزارين يک زايمان پرخطر محسوب شده و به مراقبت دقيق نياز دارد.

نوع برش عمل سزارین قبلی برای این مساله تاثیر دارد؟

بله، البته برش روی رحم خيلی اهميت دارد نه برش روی شکم. بايد توجه کنيد که برشی که روی پوست ايجاد میشود، نشان‌دهنده برشی نيست که روي رحم ايجاد شده است. به عبارتي ديگر، ممکن است روي پوست شکم يک برش عرضي داشته باشيد، ولی با وجود اين روی رحم برش عمودی ايجاد شده باشد. اگر برش به صورت عرضی در قسمت تحتانی و پايينی رحم باشد، احتمال اينکه اين برش با دردهای زايمان در بارداری بعدی دچار پارگی شود، خيلی کمتر است. در صورتی که خانمي تحت سزارين قرار گرفت و برشی که روی رحم داده شده برش عمودی و در قسمت‌های فوقانی رحم باشد، به هيچ وجه نبايد پس از آن زايمان طبيعی داشته باشد، چرا که خطر پارگی رحم وجود دارد.  اکثر سزارين‌ ها از طريق يک برش عرضی در پايين شکم انجام ميشود، (در امتداد لگن در پايين‌ترين قسمت رحم). خانم‌هايي که اين نوع برش را دارند، معمولا مي‌توانند در بارداري‌هاي بعدي، زايمان طبيعي داشته باشند. در صورت انجام روشي به عنوان سزارين کلاسيک که يک برش عمودي در قسمت بالاي رحم انجام مي‌شود، زايمان بعدي نبايد به روش طبيعي انجام شود زيرا احتمال پارگي اين نوع برش وجود دارد. برش‌هاي عمودي در مواردي انجام مي‌شود که زايمان بسيار زودرس يا جفت سر راهي باشد، يا زماني که رحم مادر يک شکل غير طبيعي يا فيبروم‌هاي بزرگ داشته باشيد. برش عمودي در پايين شکم نسبت به برش افقي زير شکم کمتر صورت مي‌گيرد ولي به مادر امکان مبادرت به زايمان طبيعي در بارداري‌هاي بعدي را مي‌دهد.

وضعيت جنين در امکان زايمان طبيعی پس از سزارين تاثير دارد؟

اگر همه موارد برای زایمان طبیعی پس از سزارین مناسب بود، وضعیت جنین هم در تعیین زایمان بسيار مهم است. سر جنين بايد سفاليک باشد يعنی موقع زایمان ابتدا سر جنین خارج شود.

هیچ آمار ی از انجام عمل زايمان طبيعي بعد از سزارين موجود است؟

در کشورهای ديگری که قوانين از اين موضوع حمايت مي‌کنند، حدود 90 درصد از خانم‌های که قبلا زايمان سزارين داشته‌اند، مي‌توانند زايمان طبيعی انجام دهند اما در ايران به دليل اينکه احتمال دارد بعد از سزارين رحم پاره شود، مادر رحم خود را از دست بدهد يا خون‌ريزی شديد شود يا جنين از دست برود، اکثر پزشکان اين مسووليت را بر عهده نمي‌گيرند.

مراقبت‌ های بیمار پس از اين‌گونه زايمان‌ها با ساير زايمان‌ها تفاوت دارد؟

بله، مادر بايد مدت بيشتری در بيمارستان بستری باشد و تحت نظر باشد. پس از زايمان بايد محل قبلي سزارين توسط پزشک بيشتر مورد بررسی قرار گيرد. به طور کلي خانم‌های که زايمان طبيعی دارند، ممکن است بيشتر دچار تغييراتی در دستگاه تناسلي شوند و مشکلات ادراری و پارگی قسمت‌های تناسلی در آنها بيشتر است اما آنچه بيشتر پزشک را نگران می کند، پارگی محل برش قبلی سزارين است، حتی در مواری که اين برش عرضی و تحتانی باشد، احتمال پارگی وجود دارد که لازم است مادر مدت زمان بيشتری تحت نظر باشد.

گرداوری بصورت اختصاصی توسط هفت گنج

منبع: babycenter.com , kidshealth.org