سلامت دهان و دندان نه تنها تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی افراد دارد، بلکه ارتباط تنگاتنگی با سلامت کلی بدن نیز دارد. بسیاری از بیماری‌های دهان، در مراحل اولیه بی‌علامت یا با علائمی خفیف همراه هستند و به همین دلیل ممکن است نادیده گرفته شوند. این در حالی است که تشخیص به‌موقع و درمان مناسب می‌تواند از پیشرفت بیماری و بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
در این مقاله جامع، قصد داریم شما را با 17 مورد از شایع‌ترین بیماری‌های دهان آشنا کنیم. این اطلاعات به شما کمک می‌کند تا با نشانه‌ها، دلایل بروز، و اهمیت پیشگیری از این مشکلات دهانی آشنا شوید. اگر از بوی بد دهان، زخم‌های مکرر، خونریزی لثه، یا هرگونه تغییر در رنگ یا بافت دهان خود رنج می‌برید، مطالعه این مقاله می‌تواند اولین قدم مهم در شناسایی علت آن باشد.
در ادامه با بررسی بیماری‌هایی همچون آبسه دندان، برفک دهان، آفت‌های دهانی، زبان مودار سیاه، سرطان دهان، اختلالات مفصل فکی و سایر بیماری‌های رایج دهانی همراه خواهید شد. همچنین خواهیم گفت که هر یک از این بیماری‌ها چه نشانه‌هایی دارند، چگونه ایجاد می‌شوند، و در صورت مشاهده علائم، چه اقداماتی باید انجام دهید.
علت اهمیت آگاهی از بیماری‌های دهان
اطلاع داشتن از بیماری‌های دهان از چند جهت اهمیت دارد:
بسیاری از این بیماری‌ها، اگر به‌موقع تشخیص داده نشوند، می‌توانند به از دست دادن دندان یا گسترش عفونت به سایر نقاط بدن منجر شوند.
برخی از آن‌ها ممکن است نشانه‌هایی از بیماری‌های زمینه‌ای جدی‌تر مانند دیابت، کم‌خونی، یا اختلالات خودایمنی باشند.
پیشگیری از بروز این مشکلات از طریق رعایت بهداشت دهان بسیار ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان آن‌ها در مراحل پیشرفته است.
آشنایی با رایج‌ترین بیماری‌های دهان
در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین و شایع‌ترین بیماری‌هایی که دهان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند، می‌پردازیم:
آبسه دندان
آبسه دندان یکی از دردناک‌ترین عارضه‌های دهان است. این بیماری در اثر تجمع چرک ناشی از عفونت باکتریایی در نوک ریشه دندان ایجاد می‌شود. آبسه دندان می‌تواند به‌سرعت گسترش یافته و منجر به درد شدید، تب، تورم صورت و حتی تهدید جان بیمار شود. معمولاً علت آن پوسیدگی‌های درمان‌نشده یا آسیب‌های جدی به پالپ دندان است.
برفک دهان (کاندیدیازیس)
برفک دهان یک عفونت قارچی است که توسط قارچ کاندیدا آلبیکانس ایجاد می‌شود. این بیماری به‌خصوص در افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، نوزادان، افراد دیابتی و کسانی که داروهای خاص مانند آنتی‌بیوتیک‌ها یا کورتون‌ها استفاده می‌کنند، بیشتر دیده می‌شود. علائم آن شامل لکه‌های سفید یا زرد خامه‌ای در دهان، زبان و کام است.
التهاب لثه (ژنژیویت)
ژنژیویت مرحله‌ی اولیه‌ی بیماری‌های لثه است. این عارضه با علائمی مانند قرمزی، تورم و خونریزی لثه به‌ویژه هنگام مسواک زدن همراه است. اگر ژنژیویت درمان نشود، می‌تواند به پریودنتیت یا پیوره منجر شود که باعث تحلیل رفتن لثه، آسیب به استخوان فک و حتی از دست دادن دندان می‌شود.
آفت دهان
آفت دهان یا استوماتیت، زخم‌های کوچک، دردناک و معمولاً گرد هستند که در نواحی نرم دهان مانند سطح داخلی گونه، زبان یا لثه ایجاد می‌شوند. علت دقیق آفت دهان هنوز مشخص نیست، اما عواملی مانند استرس، کمبود ویتامین‌ها، آسیب‌های مکانیکی و اختلالات خودایمنی در ایجاد آن نقش دارند.
زبان مودار سیاه
این بیماری که اغلب نگران‌کننده به نظر می‌رسد، اما بی‌خطر است، زمانی رخ می‌دهد که پاپیلاهای زبان (برآمدگی‌های سطح زبان) بیش از حد رشد کرده و سلول‌های مرده در آن‌ها تجمع یابند. این حالت باعث تغییر رنگ زبان به سیاه، قهوه‌ای یا سبز می‌شود. سیگار کشیدن، مصرف زیاد قهوه و بهداشت دهان نامناسب از عوامل بروز آن هستند.
لیکن پلان دهانی
یک بیماری مزمن و التهابی است که اغلب با ضایعات سفید شبکه‌ای شکل بر روی سطح داخلی گونه‌ها، لثه‌ها یا زبان همراه است. اگرچه معمولاً بدون درد است، اما در برخی موارد ممکن است باعث سوزش یا ناراحتی شود. منشأ این بیماری اغلب خودایمنی است و استرس می‌تواند آن را تشدید کند.
لکوپلاکیا
لکوپلاکیا با ظهور پلاک‌های سفید ضخیم و بدون درد در نواحی مختلف دهان مانند زبان، گونه‌ها یا کف دهان مشخص می‌شود. برخلاف برفک دهان، این ضایعات با مسواک زدن یا خراشیدن از بین نمی‌روند. در برخی موارد نادر، لکوپلاکیا ممکن است پیش‌سرطانی باشد.
سرطان دهان
سرطان دهان یکی از جدی‌ترین بیماری‌های دهان است که می‌تواند در نواحی مختلفی مانند زبان، لب‌ها، لثه، گونه‌ها یا کام ایجاد شود. استعمال دخانیات، مصرف بیش از حد الکل، عفونت HPV و سابقه خانوادگی از جمله عوامل خطرساز آن هستند. تشخیص زودهنگام در افزایش شانس درمان موفق تأثیر بسزایی دارد.
اختلال مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ)
TMJ یا سندرم مفصل فکی، باعث درد، محدودیت حرکت فک، صدا دادن فک و حتی سردردهای مزمن می‌شود. این بیماری ممکن است در اثر فشار دندانی، ضربه، استرس یا مشکلات ساختاری ایجاد شود و معمولاً با فیزیوتراپی، اصلاح رفتار و گاهی جراحی درمان می‌گردد.
زبان جغرافیایی
زبان جغرافیایی با لکه‌های قرمز رنگ و صاف روی زبان مشخص می‌شود که ممکن است به‌طور دوره‌ای ظاهر شده و تغییر مکان دهند. این بیماری معمولاً بی‌خطر است، اما در برخی افراد ممکن است باعث احساس سوزش یا ناراحتی شود، به‌ویژه هنگام مصرف غذاهای تند یا اسیدی.
در بخش دوم مقاله، به بررسی سایر بیماری‌های مهم دهانی مانند بیماری لثه، پیوره، خشکی دهان، تبخال و روش‌های تشخیص دقیق آن‌ها توسط دندانپزشک خواهیم پرداخت.
بیماری لثه (پریودنتال)
یکی از مهم‌ترین انواع بیماری‌های دهانی، بیماری لثه یا پریودنتال است. این بیماری با التهاب بافت‌های اطراف دندان آغاز می‌شود و در صورت عدم درمان، به ساختارهای حمایت‌کننده دندان مانند استخوان فک آسیب می‌زند. نشانه‌های اولیه آن شامل خونریزی هنگام مسواک زدن، عقب‌نشینی لثه و بوی بد دهان است. با پیشرفت بیماری، ممکن است دندان‌ها لق شوند یا حتی بیفتند.
علت اصلی بیماری لثه، تجمع پلاک میکروبی و جرم روی دندان‌هاست. عوامل خطرزای دیگر شامل سیگار کشیدن، دیابت، کمبود ویتامین C، و ضعف سیستم ایمنی می‌باشند. درمان بسته به مرحله بیماری متفاوت است و می‌تواند از جرم‌گیری ساده تا جراحی لثه را شامل شود.
پیوره (پریودنتیت)
پیوره که نام دیگر پریودنتیت پیشرفته است، مرحله‌ی شدیدتر بیماری لثه محسوب می‌شود. در این مرحله، التهاب و عفونت به عمق لثه نفوذ کرده و موجب تخریب رباط‌های اتصال‌دهنده دندان به استخوان می‌گردد. علائم پیوره شامل تورم شدید لثه، بوی بد دهان دائمی، لق شدن دندان‌ها، و حتی تغییر موقعیت دندان‌هاست.
درمان پیوره نیاز به مراجعه به متخصص لثه دارد. جرم‌گیری عمیق، استفاده از آنتی‌بیوتیک موضعی یا خوراکی، و در برخی موارد جراحی فلپ لثه برای حذف پاکِت‌های عفونی و بازسازی استخوان آسیب‌دیده انجام می‌شود.
پوسیدگی دندان (حفره)
پوسیدگی دندان یکی از رایج‌ترین بیماری‌های دهانی در سراسر جهان است. این عارضه به دلیل فعالیت باکتری‌های موجود در پلاک دندانی که قندها را به اسید تبدیل می‌کنند، ایجاد می‌شود. اسید تولید شده مینای دندان را تحلیل می‌برد و در نهایت منجر به ایجاد حفره می‌شود.
پوسیدگی در مراحل اولیه ممکن است بدون درد باشد، اما با پیشرفت آن، درد، حساسیت به شیرینی یا نوشیدنی‌های سرد و گرم و حتی عفونت شدید ممکن است ایجاد شود. درمان بسته به شدت پوسیدگی متفاوت است و از فلورایدتراپی و پرکردن دندان تا درمان ریشه و روکش را شامل می‌شود.
خشکی دهان
خشکی دهان (زروستومیا) به حالتی اطلاق می‌شود که غدد بزاقی نتوانند بزاق کافی تولید کنند. این وضعیت می‌تواند ناشی از مصرف برخی داروها (مانند داروهای ضدافسردگی، آنتی‌هیستامین‌ها)، بیماری‌هایی مانند دیابت، سندرم شوگرن یا پرتودرمانی ناحیه سر و گردن باشد.
بزاق نقش مهمی در پاکسازی دهان و جلوگیری از رشد باکتری‌ها دارد، بنابراین کاهش آن می‌تواند منجر به پوسیدگی دندان، بوی بد دهان و دشواری در بلع یا صحبت شود. درمان خشکی دهان شامل نوشیدن آب زیاد، استفاده از بزاق مصنوعی، آدامس بدون قند و اجتناب از الکل و کافئین است.
بوی بد دهان (هالیتوزیس)
بوی بد دهان مشکلی آزاردهنده و رایج است که می‌تواند بر روابط اجتماعی و اعتماد به نفس فرد تأثیر بگذارد. علت اصلی آن فعالیت باکتری‌های بی‌هوازی در دهان است که ترکیبات گوگرددار فرار تولید می‌کنند. بهداشت ضعیف دهان، خشکی دهان، التهاب لثه، پوسیدگی دندان، باقی‌ماندن مواد غذایی بین دندان‌ها و حتی بیماری‌های سیستم گوارش از عوامل مؤثر در ایجاد آن هستند.
برای درمان بوی بد دهان باید ابتدا علت زمینه‌ای شناسایی و برطرف شود. رعایت بهداشت دهان، استفاده از مسواک زبان، مراجعه منظم به دندانپزشک و در صورت نیاز مراجعه به متخصص گوارش توصیه می‌شود.
تبخال دهانی
تبخال دهانی، عارضه‌ای ویروسی است که در اثر ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-1) ایجاد می‌شود. این بیماری بسیار مسری است و معمولاً در اطراف لب‌ها یا داخل دهان ظاهر می‌شود. علائم آن شامل سوزش، خارش، تاول‌های دردناک و تب خفیف است.
پس از نخستین عفونت، ویروس در بدن باقی می‌ماند و می‌تواند در زمان‌هایی مانند استرس، تب، یا کاهش سیستم ایمنی دوباره فعال شود. درمان تبخال شامل استفاده از داروهای ضدویروسی موضعی یا خوراکی است که به کاهش طول دوره بیماری و شدت علائم کمک می‌کنند.
عفونت زبان (گلوسیت)
گلوسیت یا التهاب زبان ممکن است در اثر عوامل متعددی ایجاد شود: عفونت‌های باکتریایی، قارچی یا ویروسی، واکنش‌های آلرژیک، کمبود ویتامین‌ها (به‌ویژه ویتامین B12 و آهن)، آسیب مکانیکی و یا حتی مواد تحریک‌کننده‌ای مانند سیگار.
علائم گلوسیت شامل تورم، درد، قرمزی زبان، وجود زخم، مشکل در جویدن یا صحبت کردن و حتی تب است. در برخی موارد ممکن است غدد لنفاوی گردن نیز متورم شوند. درمان بسته به علت زمینه‌ای انجام می‌شود و ممکن است شامل داروهای ضدقارچ، آنتی‌بیوتیک‌ها یا مکمل‌های تغذیه‌ای باشد.
خالکوبی آمالگام
خالکوبی آمالگام یک پدیده نادر اما بی‌خطر است که در نتیجه تماس ذرات آمالگام دندانی با بافت نرم (معمولاً لثه یا گونه) به وجود می‌آید. این ذرات طی فرآیند ترمیم دندان ممکن است وارد بافت شوند و منجر به تشکیل لکه‌های خاکستری یا آبی رنگ شوند که شباهت زیادی به خال دارند.
این تغییر رنگ دائمی است اما هیچ خطر سلامتی ندارد و تنها در مواردی که از نظر زیبایی آزاردهنده باشد، می‌توان با جراحی آن را برداشت.
روش‌های تشخیص بیماری‌های دهان
تشخیص دقیق بیماری‌های دهان نیازمند معاینه حرفه‌ای توسط دندانپزشک است. در معاینه بالینی، نکات زیر مورد بررسی قرار می‌گیرد:
وضعیت دندان‌ها از نظر پوسیدگی، ترک خوردگی، حفره و سلامت کلی
بررسی لثه‌ها از لحاظ تورم، رنگ، خونریزی و تحلیل رفتگی
ارزیابی سطح زبان، گونه‌ها و کام برای تشخیص زخم، لکه‌های غیرطبیعی، یا رشدهای غیرمعمول
معاینه غدد لنفاوی گردن برای تشخیص التهاب یا عفونت
در صورت نیاز، تصویربرداری با اشعه ایکس یا سی‌تی‌اسکن برای بررسی عمقی‌تر ساختارهای دهان و فک انجام می‌شود.
همچنین در موارد خاص، برای بررسی ضایعات مشکوک، ممکن است نمونه‌برداری (بیوپسی) از بافت صورت گیرد تا احتمال وجود بیماری‌های جدی‌تری مانند سرطان دهان رد یا تأیید شود.
اضافه کردن دیدگاه
اضافه کردن دیدگاه