مزاحمت جنسی در محل کار یعنی چه؟

ماهنامه زنان امروز – الهه حبیبی: برای بسیاری از زنان پیش آمده است که در محیط کار در معرض رفتارهای ناخوشایند جنسی رئیس یا همکارانشان قرار گرفته باشند. مثلا جوک هایی که در آنها زنان را تمسخر می کنند نمونه ای از این رفتارهای ناخوشایند است که زنان هر روز تجربه می کنند. بسیاری از اعمال کنندگان و قربانیان مزاحمت ها ندارند و حتی از تاثیرات روانی، مالی و جسمی این نوع خشونت بی خبر هستند. مزاحمت جنسی فرد بر او تحمیل می شود، خواه این آزارها شکل فیزیکی داشته باشند، خواه روانی و کلامی.

مزاحمت جنسی به مزاحمت هایی گفته می شود که به دلیل جنس فرد بر او تحمیل می شود، خواه این آزارها شکل فیزیکی داشته باشند، خواه روانی و کلامی. مزاحمت جنسی در محل کار اشکال بسیاری دارد و از تعرض جنسی گرفته تا متلک ها، نگاه کردن ها یا حتی اظهارنظرهای ناخوشایند در مورد چاقی و لاغری فرد را شامل می شود. در قوانین اکثر کشورهای جهان، آزار جنسی عملی غیرقانونی به حساب می آید و قابل پیگیری است. مثلا کمیسیون براری فرصت های شغلی امریکا (EEOC)  مورد آزار قرار دادن فرد متقاضی کار یا کارمند به دلیل جنسیت او را غیرقانونی می داند.

تصور عموم این است که مزاحمت جنسی به طور حتم شامل تجاوز یا مزاحمت های فیزیکی می شود. اما این طور نیست. براساس فرهنگ نظریه های فمینیستی، مزاحمت جنسی می تواند شامل موارد زیر باشد:

«… پیشنهادات مکرر و یک طرف لفظی یا جنسی، متلک پراندن ها، اظهارنظرهای موهن و تلویحا جنسی که توسط شخصی در محل کار صورت بگیرد و برای شخص مخاطب آزاردهنده باشد، و باعث احساس خطر، حقارت، مرعوب شدن و یا رنج در مخاطب شود، یا در انجام کار او اختلال ایجاد کند، امنیت شغلی او را به خاطر اندازد یا در محیط کار فضای تهدیدآمیز یا مرعوب کننده ایجاد کند.» (مگی هام، 1382: 4.3).

بنابراین، کلمات و رفتارها می توانند به اندازه کافی برای فرد در محل کار مزاحمت جنسی ایجاد کنند. در برخی از موارد، مزاحمت های جنسی در محیط کاری به هیچ وجه فیزیکی و لمسی و کلامی نیستند بلکه این مزاحمت ها به جنسیت فرد مربوط می شوند. مثلا وقتی رئیس یک بخش به کارمندش بگوید که «زن نمی تواند این شغل را داشته باشد» یا اینکه به عمد زنی را که کارمندش است تمسخر کند از موارد مزاحمت جنسی به حساب خواهد آمد. یکی از دلایل این نوع رفتار در محل کار جنس گرایی (sexism) است. جنس گرایی نگرشی است که در آن یک جنس بر جنس دیگر برتری دارد. مثلا مردان تصور می کنند که زنان بسیار احساساتی هستند یا زنان فکر می کنند که مردان خشن هستند.

برخی معتقدند که مزاحمت جنسی مکانیزمی است که مردان از آن برای کنترل بر زنان در محل کار استفاده می کنند. اگر در نظر بگیریم که مردان به دلیل جایگاه بالاتری که در سلسله مراتب قدرت نسبت به زنان دارا هستند قدرت و کنترل بیشتری نسبت به زنان دارند، می توانیم درک کنیم که چگونه برخی از زنان نیز که در قدرت هستند می توانند این مکانیزم را علیه همکار زن خود استفاده کنند. بنابراین تفاوتی ندارد که جنس و جنسیت فردی که از این مکانیزم برای اعمال قدرت خود استفاده می کند چه باشد، بلکه به گفته ای محیط های کاری مکانی است که مردسالاری در آن گسترش می یابد.

فرد مزاحم جنسی در محل کار می تواند رئیس، همکار، کارمند، کارگر یا مشتری باشد. در هر صورت، طبق قوانین جهانی کار، این وظیفه کارفرماست که محیط کاری خالی از مزاحمت های جنسی فراهم کند. هر فردی که در محل کارش مورد آزار جنسی قرار گرفته است می تواند براساس قوانین مذکور به مراجع ذی صلاح مراجعه کند. در ایران هیچ گونه قوانین حمایتی و پیشگیرانه ای در مورد آزارهای جنسی در محل کار وجود ندارد.

این در حالی است که مزاحمت جنسی تاثیر جدی و منفی بر سلامت جسم و روان زنان دارد، به طوری که هر چه شدت مزاحمت بیشتر باشد تاثیرات آن نیز بیشتر است. واکنش های زنان به مزاحمت های جنسی افسردگی، وسواس، اختلال در خواب، کاهش یا افزایش وزن، از دست دادن اشتها و سردرد گزارش شده است.

در عین حال، مزاحمت های جنسی در محل کار خسارت های مالی نیز به قربانیان وارد می کند. مثلا قربانیان برای فرار از این مزاحمت ها از انواع استراتژی ها همچون مرخصی های کوتاه مدت یا بی حقوق، استعفا یا پیدا کردن کار جدید استفاده می کنند که به خسارت های جبران ناپذیری در کار زنان منجر می شود. باید در نظر گرفت که به طور کلی زنان بیشتر از مردان «در مشاغل کم منزل و کم درآمد قرار می گیرند» (آبوت، 1383: 191). و زنان با دستمزد پایین تر و جایگاه طبقاتی فروتر در معرض خشونت بیشتری در محل کار هستند، زیرا به دلیل نیاز به کار مجبور به پذیرش سلطه در محل کار خواهند شد. بنابراین، این دسته از زنان به حمایت قانونی بیشتری نیاز دارند.