شهر زير زميني اويي ، يادگاري بي نظير از انوشيروان ساساني

در مجموعه تاریخی چاله سی شهرنوش آباد از توابع شهرستان آران و بیدگل شهری در زیرزمین به نام “اویی” وجود دارد که برای همه بازدیدکنندگان شگفت انگیز است. شهرنوش آباد پاِیتخت انوشیروان پادشاه ساسانی می‌باشد که در شمال شهر کاشان و در غرب شهر آران و بیدگل و در ۱۰ کیلومتری کاشان قرار دارد.

لازم به ذکر است این مجموعه دارای قدمت ۱۵۰۰ ساله می‌باشد و به دوره ساسانیان مربوط می‌گردد.

مجموعه اویی در زیر بافت قدیم شهر شکل گرفته و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده است.

کشف این سازه‌ها به صورت اتفاقی و توسط فردی که قصد حفر چاه در منزل خود داشت صورت گرفته و برای ورود به آن، به دلیل پیدا نشدن ورودی اصلی از آب انبار. که مجاور این شهر زیر زمینی است استفاده می‌شود.

سیستم تهویه شهر زیر زمینی نوش آباد از طریق کانالهایی بوده که در طبقه اول و به سطح زمین ایجاد شده‌است.

چاه‌های مرتبط طبقات، علاوه بر عملکرد عبور و مرور، باعث جریان یافتن هوا در طبقات پایین می‌شده‌است. این عمل در مورد چاههای قنات نیز مصداق دارد. دسترسی به این فضاها، به دلیل قرار گرفتن در زیر زمین از طریق یک چاه و کانال باریک و کوتاه میسر می‌گردد.

جالب این است که با توجه به تو در تو بودن فضاها هیچ گونه مشکل تنفسی احساس نمی‌شود و این یکی از شگفتی‌های داخل این مجموعه‌است.

موضوع تدافعی و پناهگاه بودن این نوع معماری که در دل زمین ایجاد شده تأثیر فراوانی بر چگونگی ارایه پلان معماری آن گذاشته‌است. بنابراین در خصوص ورودی، دسترسی به این فضاها نمی‌بایست به سهولت انجام بپذیرد.

روشنایی این فضاها بوسیله پیه‌سوزهای سفالی بوده و روغن آنها احتمالاً از دو عصار خانه تاریخی موجود در نوش آباد تهیه می‌شده‌است. در مواقع نا امنی و پناه گرفتن در زیر زمین آب مصرفی اهالی از پایابها و قناتها تامین می‌شده‌است. علاوه بر پایابها مسیر اویی‌ها بگونه‌ای بوده که در بعضی از قسمتها به قنات مرتبط می‌شده‌است. تاریخ ایجاد و استفاده از این بناها به دوران ساسانی و اوایل اسلام می‌رسد که در دورانهای بعد یعنی سلجوقی تا صفویه و حتی قاجار مورد استفاده بوده‌است. این مجموعه ارزشمند به شماره ۱۵۸۱۶ و به سال ۱۳۸۵ ثبت در فهرست آثار ارزشمند ملی گردیده‌است.

وسعت این شهر به دلیل ارتباط میان محلات و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته است. غیر از ورودی اصلی ارتفاع تمام قسمتهای اویی به قد طبیعی یک انسان و بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر است. بر سطح دیوارها و در فواصل اندک، جای “پیه‌سوز” به چشم می‌خورد که فاصله این جایگاه‌ها از سقف ۲۰ سانت می‌باشد. در دهانه هر چاهک تعدادی قلوه سنگ و یک تخته سنگ به اندازه دریچه چاهک دیده می‌شود که در مواقع احساس خطر یا ورود هوای آلوده یا دود به طبقات با تخته سنگ دریچه را مسدود کرده و یا اگر دشمن قصد ورود به فضاها را داشته با سنگ‌ها که حکم وسایل و ابزار دفاعی را داشته بر سر مهاجمین می‌کوبیدند. اگر دشمن آتش روشن می‌کرد آنها با تخته سنگی که در کنار هانه هر چاه آماده بود درب آن را می‌بستند، در مواقع عادی عادی بعد از عبور از هر چاه دهانه آنرا با سنگی آسیاب شکل که در وسط آن سوراخی تعبیه شده بود می‌بستند که هم دشمن گول بخورد و هم از آن سوراخ اکسیژن وارد شود. ساختار این راهروها به شکل L مانند ساخته شده که هنگام وارد شدن به راهرو آگر آشنایی به آن نداشته باشید گمان می‌کنید که بن‌بست است و این هم یکی از راهکارهای فریب دشمن بوده.

 

ورودی چاه و در پوش آسیابی آن

در هنگام پناه بردن به زیر شهر سربازی جلوتر از همه چراغ‌ها را روشن می‌کرد و سربازی هم در انتهای صف مردم آنها را خاموش می‌کرد تا دشمن راه را پیدا نکند، راهروها بسیار تنگ بوده و فقط یک نفر می‌تواند از آنها عبور کند در بعضی از جاها باید به صورت خم د شد و در جاهایی هم باید به صورت سینه خیز باید عبور کرد.

در بعضی قسمتها نیز درون دیوار، سکوهای کوتاهی جهت نشستن ایجاد شده است که در بعضی اتاقها تبدیل به طاقچه جهت قرار دادن اشیا می‌شود. اتاق‌ها با ارتفاع۱۸۰ سانتی‌متر و با ابعاد مختلف برای اسکان موقت حفاری کرده‌اند. در بدنه اتاق‌ها تعدادی طاقچه مشاهده می‌شود. اتاق‌ها به شکل تو در تو و با راهروهای زاویه دار که دید مستقیم را با فضای بعدی از بین می‌برد، ساخته شده است. در بدنه دیوار اتاق‌ها و در بعضی از آنها چاهک‌هایی مشاهده می‌شود که به سختی می‌توان وارد آن شد. ارتفاع این چاهک‌ها ۳تا ۵متر است که راه ارتباطی به طبقات بعدی است این چاهک‌ها را هم به صورت L طراحی کردند.

وسعت این اثر تاریخی که از عمق چهار متری از سطح کوچه شروع شده و تا عمق شانزده متری ادامه دارد مشخص نیست، اما با توجه به شواهد موجود و گفته اهالی تا بیرون از حصار تاریخی شهر گسترش داشته است و مساحت آن چهار کیومتر مربع تخمین زده شده است.

آثار معماری به دست آمده تاکنون در سه طبقه شامل راهروهای باریک به همراه اتاق‌های چهار گوش با طاقچه‌های ایجاد شده در دیوارهاست که ارتباط بین طبقات به وسیله چاههای عمودی حفر شده با پنج تا هفت متر عمق می‌باشد.

گردآوري: گروه 7 گنج