پوست اروپایی‌ها چگونه سفید شد؟

پوست اروپایی‌ها چگونه سفید شد؟

بیشتر ما ممکن است فکر کنیم که مردم اروپا از ابتدا پوست خیلی سفیدی داشته‌اند. ولی پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که پوست روشن و یک سری ویژگی‌های دیگر مثل قد بلند و توانایی هضم قند شیر، صفات نسبتا تازه‌ای در میان مردم امروزی اروپا هستند. نتیجه‌ی این تحقیق در ۸۴ امین نشست سالیانه‌ی انجمن انسان‌شناسان آمریکا ارائه شد و نشان داد مردمی که ۸۰۰۰ سال پیش در اروپا زندگی می‌کردند، دست کم از نظر رنگ پوست به کلی با ساکنان امروزی اروپا متفاوت بودند.

در یکی دو سال اخیر، پژوهشگران به بررسی ژنوم انسان‌هایی که هزاران سال پیش زندگی می‌کردند پرداخته‌اند و طی این تحقیقات، توجه ویژه‌ای به ریشه‌ی مردمان اروپا داشته‌اند. آن‌ها بخش‌هایی کلیدی از DNA بقایای ۸۳ انسان باستانی که در سایت‌های تاریخی مختلف اروپا پیدا شده بودند را بررسی کردند. دانشمندان طی این مطالعه دریافتند که اروپایی‌های امروزی، نتیجه‌ی مهاجرت و ترکیب دست کم سه جمعیتی هستند که ۸۰۰۰ سال پیش به صورت جداگانه به اروپا مهاجرت کردند. این سه جمعیت، شکارچی-جمع‌آورنده و کشاورز بوده‌اند. طبق نتایجی که از این مطالعه بدست آمده، مشخص شده که احتمالا زبان هندو اروپایی در نتیجه‌ی مهاجرت گسترده‌ی جمعیتی گله‌دار به نام «یامنایا» (Yamnaya) در ۴۵۰۰ سال پیش به اروپا رسیده است.

همین پژوهش اطلاعات بسیار جالبی هم درباره‌ی انتخاب طبیعی و تغییرات ژنتیکی هزاران ساله‌ی مهاجران به اروپا ارائه می‌دهد. به خصوص ژن‌هایی که به صفات بسیار مفید ختم شدند و توانستند در طول ۸۰۰۰ سال گذشته کاملا در اروپا غالب شوند. «ایان متیسون» (Iain Mathieson) از دانشگاه هاروارد با مقایسه‌ی ژنوم اروپایی‌های باستانی با ژن‌های اروپایی‌های کنونی که از «پروژه‌ی ۱۰۰۰ ژنوم» بدست آمده، پنج ژن تغییر یافته بر اثر انتخاب طبیعی را پیدا کرد که با تغییر نوع تغذیه و رنگدانه‌های پوست در ارتباط هستند.

دانشمندان می‌گویند شکارچی-جمع آورندگان اروپایی که ۸۰۰۰ سال پیش زندگی می‌کردند، نمی‌توانستند قند موجود در شیر را هضم کنند. جالب این‌جاست که حتی کشاورزان اولیه‌ی اروپایی هم نمی‌توانستند این کار را انجام دهند. کشاورزانی که ۷۸۰۰ سال پیش از مناطق شرقی نزدیک اروپا به این قاره آمدند و همچنین گله‌داران یامنایا که ۴۸۰۰ سال پیش از مناطق استپی به اروپا مهاجرت کردند، فاقد ژن LCT بودند. این ژن اجازه می‌دهد که انسان‌های بالغ بتوانند قند موجود در شیر را هضم کنند. تقریبا از ۴۳۰۰ سال پیش معده‌ی اروپایی‌ها با لاکتوز شیر سازگار شد.

تصور بر این است که انسان هوشمند «Homo sapiens» از آفریقا به دیگر نقاط جهان مهاجرت کرده است.

ولی قضیه‌ی رنگ پوست اندکی پیچیده‌تر است. به نظر می‌رسد که سفید شدن رنگ پوست اروپایی‌ها از مناطق مختلف و به صورت مستقل از هم شروع شد. دانشمندان توانستند سه ژن مجزا پیدا کنند که می‌توانند رنگ پوست را روشن‌تر کنند. بدین ترتیب مهاجرانی که ۸۰۰۰ سال پیش به اروپا آمدند پوستی کاملا تیره‌تر از اروپایی‌ّهای امروزی داشتند. انسان‌های هوشمندی که ۴۰ هزار سال پیش از آفریقا مهاجرت کردند و به اروپا آمدند پوست تیره داشتند چرا که پوست تیره برای زندگی در عرض‌های جغرافیایی پایین و آفتاب زیاد مناسب‌تر است. ولی این پوست تیره نه تنها در اروپا به کار نمی‌آمد، بلکه ضرر هم داشت. تحقیقات جدید می‌گویند که حدود ۸۵۰۰ سال پیش، شکارچی-جمع‌آورندگان اولیه در اسپانیا، لوکزامبورگ و لهستان هم پوست‌‌های تیره‌ای داشته‌اند. آن‌ها فاقد نسخه‌های دو ژن SLC24A5 و SLC45A2 که به روشن‌شدن رنگ پوست می‌انجامید، بودند.

ولی در شمال اروپا اوضاع فرق می‌کند. دانشمندان بقایای هفت انسان باستانی را که ۷۷۰۰ سال پیش زندگی می‌کردند از سایت باستانی «موتالا» (Motala) پیدا کردند و فهمیدند که هر دو نسخه‌ی ژنی که به داشتن پوست روشن می‌انجامد، یعنی SLC24A5 و SLC45A2 را دارند. آن‌ها همچنین یک ژن سوم به نام HERC2/OCA2 هم یافتند. این ژن باعث می‌شود فرد چشم آبی و موی بلوند داشته باشد.

نخستین کشاورزانی که از شرق نزدیک به اروپا آمدند، هر دو ژن پوست روشن را داشتند. وقتی که با شکارچی-جمع‌آورندگان بومی تولید مثل کردند، یکی از ژن‌های پوست روشن آن‌ها در اروپا پخش شد. بنابراین مردمان اروپای مرکزی و جنوبی هم پوست‌های سفیدتری پیدا کردند. نسخه‌ی دیگر این ژن یعنی SLC45A2 ابتدا کمتر منتشر شد ولی از ۵۸۰۰ سال پیش انتشار آن هم قوت گرفت.
پوست تیره در عرض‌های جغرافیایی نزدیک به استوا که تابش آفتاب زیاد است یک مزیت به حساب می‌آید. ولی در اروپا منجر به کاهش جذب نور فرابنفش خورشید و در نتیجه تولید ویتامین D می‌شود.

پوست تیره در عرض‌های جغرافیایی نزدیک به استوا که تابش آفتاب زیاد است یک مزیت به حساب می‌آید. ولی در اروپا منجر به کاهش جذب نور فرابنفش خورشید و در نتیجه تولید کمتر ویتامین D می‌شود.

دانشمندان در این مقاله به بررسی صفات پیچیده‌تر مثل قد بلند هم پرداختند. بلند قد بودن در نتیجه‌ی عملکرد ژن‌های مختلف بوجود می‌آید. آن‌ها فهمیدند که انتخاب طبیعی از ۸۰۰۰ سال پیش، چند نسخه‌ ژن متفاوت مربوط به قد بلند را در اروپای شمالی برگزیده است. مهاجرت یامنیاها در ۴۸۰۰ سال پیش هم این ژن را گسترش داد. یامنیاها بیشترین پتانسیل ژنتیکی قد بلند را در میان همه‌ی جمعیت‌های دیگر داشتند. دانشمندان این موضوع را با اندازه‌گیری قد اسکلت آن‌ها دریافتند. در سوی مقابل، انتخاب طبیعی برای مردمانی که ۸۰۰۰ سال پیش در ایتالیا و اسپانیا زندگی می‌کردند قد کوتاه‌تر را پسندیده بود. احتمالا به این دلیل که دمای این مناطق نسبت به محل زندگی یامنیاها کمتر بود و البته‌ تغذیه‌ی خوبی هم نداشتند.

این پژوهش مشخص نمی‌کند چرا این ژن‌ها این‌قدر تحت تاثیر انتخاب طبیعی قرار گرفتند. ولی «نینا یابلونسکی» (Nina Jablonski) از دانشگاه پنسیلوانیا می‌گوید: «برای ژن رنگ پوست، بهترین نظریه افزایش تولید ویتامین D است.» مردمی که در عرض‌های جغرافیایی بالا زندگی می‌کنند به اندازه‌ی کافی نور فرابنفش خورشید را برای تولید ویتامین D دریافت نمی کنند. بنابراین انتخاب طبیعی دو راه‌حل ژنتیکی پیش پای آن‌ها گذاشت. یکی اینکه پوست آن‌ها روشن شود تا فرابنفش بیشتری جذب کنند و دیگری اینکه با لاکتوز شیر سازگار شوند تا بتوانند قند و ویتامین D موجود در شیر را هضم کنند. انسان‌شناسی ژنتیکی به نام «جورج پری» (George Perry) از دانشگاه پنسیلوانیا می‌گوید که این کار چگونگی  تغییر پتانسیل‌های ژنتیکی هر فرد طبق رژیم غذایی و سازگاری با محل زندگی‌اش را نشان می‌دهد. او ادامه می‌دهد: «ما اکنون تصویر دقیق‌تری از اینکه انتخاب طبیعی چگونه کار می‌کند داریم.»

منبع: ScienceMag