دعای تحویل سال در کدام سوره قرآن است؟

هر ساله با فرارسیدن لحظه تحویل سال، این پرسش مطرح می‌شود که آیا دعای تحویل سال در قرآن آمده است؟ پاسخ این است که این دعا به‌طور مستقیم در قرآن ذکر نشده، اما مفاهیم و مضامین آن در آیات و سایر ادعیه اسلامی قابل مشاهده است. معانی این دعا با تعالیم دین اسلام همخوانی دارد و خواندن آن در آغاز سال نو امری نیکو و پسندیده به شمار می‌رود.

ایرانیان در لحظه تحویل سال دعایی را زمزمه می‌کنند که مضمون اصلی آن درخواست تحول و دگرگونی مثبت در زندگی و روح انسان است. در این نوشتار به بررسی ریشه‌های این دعا پرداخته و مشخص می‌کنیم که آیا در آیات قرآن نشانی از آن وجود دارد یا خیر.

دعای تحویل سال در کدام سوره قرآن ذکر شده است؟

بررسی کتب مذهبی و منابع معتبر دعایی مانند «اقبال الاعمال» از سید ابن طاووس و «مصباح المتهجد» نوشته شیخ طوسی نشان می‌دهد که دعای تحویل سال در این آثار ذکر نشده است. این امر بیانگر آن است که در منابع معتبر اهل سنت و تشیع، سند روایی مورد اعتمادی برای این دعا وجود ندارد.

بااین‌حال، علامه محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ ه.ق) در کتاب «زادالمعاد» نقل کرده است که در برخی کتب کمتر شناخته‌شده، این دعا روایت شده و توصیه شده که هنگام تحویل سال بارها خوانده شود:

(یا مقلب القلوب والابصار، یا مدبر اللیل و النهار، یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الی احسن الحال)

برخی منابع نیز توصیه کرده‌اند که این دعا ۳۶۶ مرتبه خوانده شود.

بر اساس این گزارش، به نظر می‌رسد که این دعا در دوران صفویه رایج و معمول شده است.

از نظر قرآنی، عبارت «مقلب القلوب و الابصار» به این شکل در آیات قرآن وجود ندارد. تنها در سوره نور، آیه ۳۷، عبارتی با مفهوم مشابه ذکر شده است: «یوما تتقلب فیه القلوب و الابصار» که اشاره به روز قیامت دارد و ارتباط مستقیمی با تحویل سال ندارد. البته در برخی متون دینی، دگرگونی‌های طبیعی در فصول سال با قیامت مقایسه شده‌اند.

عبارت «یا مقلب القلوب و الابصار» در برخی روایات مرتبط با اذکار نوافل یافت می‌شود. به‌عنوان نمونه، در کتاب «إعلام الوری بأعلام الهدی» اثر شیخ طبرسی (صفحه ۴۳۲) این ذکر با عبارت «یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَى دِینِک» آمده است. همچنین، در کتاب «مصباح المتهجد» از شیخ طوسی (صفحه ۱۳۲) و در کتاب «کمال الدین» نوشته شیخ صدوق (صفحه ۳۵۳)، از قول امام صادق (ع) روایتی با این عبارت نقل شده است.

آیا دعای تحویل سال معتبر است؟

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، دعای تحویل سال در کتاب زادالمعاد نوشته علامه مجلسی ذکر شده است. گرچه این کتاب در شمار معتبرترین کتب ادعیه شیعه قرار نمی‌گیرد، اما نمی‌توان آن را بی‌اساس یا ساختگی دانست، زیرا حداقل از درجه‌ای از اعتبار برخوردار است. افزون بر این، علامه مجلسی از برجسته‌ترین و تأثیرگذارترین اندیشمندان اسلامی بوده و آثار او جایگاه مهمی در میراث علمی و دینی دارد.

از سوی دیگر، ترکیب‌های این دعا در متون اصیل دینی و قرآنی به‌گونه‌ای دیده می‌شود که برخی بخش‌های آن در سایر ادعیه و حتی آیات قرآن نیز یافت می‌شوند. این مسئله نشان می‌دهد که این دعا با مفاهیم اصیل دینی و قرآنی همخوانی دارد و از زمینه‌ای معتبر در منابع اسلامی برخوردار است.

دعای تحویل سال و ارتباط آن با قرآن

خداوند متعال در آیه ۳۷ از سوره نور می‌فرماید:

(رِجالٌ لا تُلْهیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إیتاءِ الزَّکاةِ یخافُونَ یوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ)

(مردانی که هیچ تجارت و خرید و فروشی آن‌ها را از یاد خدا، اقامه نماز و پرداخت زکات باز نمی‌دارد، آن‌ها از روزی هراس دارند که در آن، دل‌ها و دیده‌ها دگرگون می‌شود.)

در این آیه، عبارت (یوْماً تَتَقَلَّبُ فیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ) اشاره به روز قیامت دارد. اما در دعای تحویل سال، این مفهوم به گونه‌ای دیگر بیان شده است. در لحظه تحویل سال، ما از خداوند می‌خواهیم که همان‌گونه که جهان را دگرگون می‌سازد، حال و احوال ما را نیز به بهترین وضعیت تغییر دهد.

همچنین در برخی اذکار مربوط به نمازهای نافله، جمله‌ای مشابه وجود دارد:

(یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الْأَبْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلَی دِینِک)

(ای تغییر‌دهنده دل‌ها و دیده‌ها، قلب مرا بر دینت پایدار کن)

بررسی متون ادعیه و احادیث نشان می‌دهد که در دعاهای مختلف، خداوند منشأ اصلی تغییر و تحول در قلوب انسان‌ها معرفی شده است. در نتیجه، درخواست دگرگونی احوال از خداوند، امری رایج در متون دینی بوده و همواره از او خواسته شده که پایداری در دین و آرامش قلب‌ها را به بندگانش عطا کند.

در کتاب اقبال الأعمال اثر سید ابن طاووس نیز عبارتی مشابه دعای تحویل سال آمده است:

(سبحان مقلب القلوب والأبصار، سبحان مقلب اللیل والنهار)

(پاک و منزه است آن‌که دل‌ها و دیده‌ها را دگرگون می‌کند، پاک و منزه است آن‌که شب و روز را تغییر می‌دهد)

ایرانیان از دیرباز، با الهام از آموزه‌های اسلامی و در کنار حفظ سنت‌های نوروزی، هنگام تحویل سال از خداوند درخواست تحول و بهبود احوال را داشته‌اند. این دعا را خوانده و از او خواسته‌اند که تغییرات مثبتی در زندگی‌شان رقم بزند.

یکی دیگر از بخش‌های دعای تحویل سال، (یا مدبر الیل و النهار( است. گرچه این عبارت به طور دقیق در قرآن یا روایات نیامده، اما مضامین مشابهی در منابع دینی یافت می‌شود. چنان‌که در سوره مزمل، آیه ۲۰، خداوند می‌فرماید:

(وَ اللّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ)

(و خداوند شب و روز را تقدیر می‌کند)

این شباهت‌های مفهومی میان دعای تحویل سال، آیات قرآن و احادیث، نشان می‌دهد که اگرچه این دعا به طور مستقیم از معصومین (ع) نقل نشده، اما در تعالیم اسلامی ریشه دارد. بنابراین، قرائت آن هنگام تحویل سال، نه تنها مشکلی ندارد، بلکه دعایی نیکو و پربرکت محسوب می‌شود.

جمع بندی

دعای تحویل سال به‌طور مستقیم در قرآن نیامده، اما مفاهیم آن با تعالیم اسلامی همخوانی دارد. این دعا در منابع معتبر روایی اهل سنت و شیعه ذکر نشده، اما علامه مجلسی در کتاب «زادالمعاد» آن را آورده و توصیه کرده است. برخی عبارات آن، مانند «یا مقلب القلوب و الابصار»، در اذکار دیگر و متونی چون «مصباح المتهجد» و «کمال الدین» دیده می‌شود. همچنین، شباهت‌هایی بین مضمون دعا و آیات قرآن، از جمله سوره نور و سوره مزمل، وجود دارد. بنابراین، هرچند این دعا سند معتبری ندارد، اما با مفاهیم قرآنی و روایی سازگار بوده و قرائت آن هنگام تحویل سال پسندیده است.